Nhà Hát Lớn thành phố Sài Gòn (Quốc Hội Cũ trước năm 1975) còn được biết đến với tên Nhà Hát Opera của Sài Gòn (Opėra de Saigon).
Nó được xây cất năm 1897 và khánh thành năm 1900, trước Nhà Hát Lớn Hà Nội, được xây cất vào năm 1901 và hoàn tất năm 1911.
Kiến trúc hai nhà hát Sài Gòn và Hà Nội là kiến trúc điển hình của thời Pháp thuộc. Nhà Hát Lớn còn được biết đến với tên Nhà Hát Thành Phố, nằm đầu đường Lê Lợi, ngó ra đường Lê Lợi và Đồng Khởi (đường Tự Do cũ), chính giữa hai khách sạn Continental và Caravelle.
Vườn hoa trước Nhà Hát Lớn rất nổi tiếng. Thời Nam Bắc phân tranh, ở đây có tượng Thủy Quân Lục Chiến cao 9 thước (m), trong thế xung phong ngó về Quốc Hội cũ.
Thời xa xưa dư luận không thích các chiến sĩ Thủy Quân Lục Chiến chĩa súng vào Quốc Hội, cho đó là điều không tốt, tượng trưng cho chế độ quân phiệt.
Lúc đó có hai người Pháp thân Cộng đã trèo lên đây rải truyền đơn phản chiến. Trong tù họ được người Việt Nam Cộng Sản lấy họ Hồ đặt tên cho họ. André Marcel Menras được đặt tên là Hồ Cương Quyết, và Jean Pierre Debris tên Hồ Tất Thắng. Họ bị đưa ra Côn Đảo ở tù. Năm 1972 họ được trả tự do, trục xuất về Pháp, và đã viết một cuốn sách lên án chế độ tù ác nghiệt ở Côn Đảo.
Sau khi Cộng Sản "giải phóng" (?) thành phố Sài Gòn và chiếm miền Nam, họ đã đập phá tượng này, và thay thế vào đó một đài phun nước với tượng "Tình Mẫu Tử".
Dư luận cho rằng tượng này bắt nguồn từ một điêu khắc gia Trung Quốc, chớ không phải Việt Nam như Cộng Sản nói. Theo loạt bài trên báo Lao Động, tượng này giống tượng "Tình mẫu tử" của bà Dương Lệ Vân, hội viên Uỷ ban Điêu khắc - Hiệp hội Mỹ thuật công nghệ Trung Quốc.
Nhà Hát Lớn Sài Gòn và Nhà Hát Hà Nội là hai chị em được người Pháp xây cất, kiến trúc giống như hai kiến trúc nổi tiếng của Paris. Nhà Hát lớn Hà Nội giống Nhà Hát Opera Garnier, Nhà Hát Lớn Sài Gòn giống với Petit Palais. Lúc thăm viếng Paris, tôi có đến hai nơi nầy quan sát và chụp hình.
Nhà Hát Lớn Sài Gòn được xây dựng năm 1897 bởi kiến trúc sư Eugène Ferret của Pháp. Lúc đó nó có tên Nhà Hát Opera của Sài Gòn. Ngoài tầng trệt nó còn có hai tầng lầu. Tổng cộng số ghế trong Nhà Hát này là 800. Kiến trúc Nhà Hát Lớn Sài Gòn là kiến trúc thời Đệ Tam Cộng Hòa của Pháp gọi là "Flamboyant". Mặt tiền của nó giống hệt Petit Palais tại Paris, cũng được xây cất cùng năm.
Năm 1956 nó được đổi tên là Tòa Nhà Quốc Hội. Hạ Nghị Viện Sài Gòn được nhóm họp ở đây. Sau năm 1975 nó được đặt tên trở lại như thời Pháp thuộc, là Nhà Hát Lớn Sài Gòn. Năm 1995 để chuẩn bị kỷ niệm 300 năm ngày thành lập thành phố Sài Gòn (năm 1998), nó được sửa chữa lại.
Khu nhà hát lớn, ngoài nhà hát lớn, còn có khách sạn Caravelle, Hành Lang Eden (nay không còn nữa), Thương Xá Tax (nay không còn nữa), nhà hàng khách sạn Continental, và gần đó tòa đô chánh cũ, nay là trụ sở ủy ban nhân dân thành phố, cả khu này là một địa điểm du lịch quan trọng, kiến trúc hài hòa rất đẹp, quyến rũ và quí phái.
Nhiều người nói Sài Gòn là hòn ngọc Viễn Đông. Tại sao gọi là hòn ngọc?
Tại vì Sài Gòn có sức quyến rũ đặc biệt, một phần do người Sài Gòn dễ thương hiếu khách, nhưng phần lớn là do kiến trúc thành phố thời Pháp thuộc, đã để lại đây nhiều tòa nhà cũ kỹ nhưng quyến rũ, và có nhiều giá trị thẩm mỹ.
Du khách nào viếng thăm thành phố Sài Gòn, cũng đã một lần dạo chơi lang thang khu phố này..."
(Trích sách "Thành Phố Sài Gòn" thuộc bộ sách "Về Thăm Lại Quê Hương" của Lê Thanh Hoàng Dân, đã phát hành trên Amazon và BookBaby)