Chữ Nho và tiếng Việt lồng vào nhau đến mức như thế thì chữ Nho nếu không phải gốc Việt thì sự “vay mượn” này cũng xảy ra ngay từ thuở Dân tộc khai sinh, và đã nghiễm nhiên thành tài sản và cung cách của ta lúc nào không biết. Chữ Nôm, và có thể cả chữ Nho, phải được coi là chữ Việt cổ. Giang Văn Minh đấu tranh với vua Tàu bằng câu đối Đằng giang tự cổ, Lý Thường Kiệt viết bài thơ Nam quốc sơn hà như bản Tuyên ngôn độc lập đầu tiên, Nguyễn Trãi giương ngọn cờ yêu nước chống Tàu bằng Bình Ngô đại cáo… đều dùng thứ chữ Việt cổ ấy cả. Nếu coi đó là của nước ngoài hoặc của kẻ địch mà bỏ quên nó, loại trừ nó ra khỏi vốn liếng của Dân tộc mình là tự mình dại dột vứt bỏ một sức mạnh của chính mình mà thôi. Xu hướng canh tân đến mức “vong cổ” hay “bài cổ” theo tôi nghĩ là mất gốc. Mất gốc thì không nền văn hóa nào có thể còn sức mạnh.

Với người Việt chữ Nho không phải một ngoại ngữ như Trung văn (Trung văn phát âm theo Bắc kinh và theo đúng văn phạm Trung Quốc). Học Trung văn phải phát âm như người Tàu (Bắc kinh) và do đó có thể nói chuyện trực tiếp với người Tàu, như học Anh văn, Pháp văn, Nga văn thì có thể nói chuyện với người của các nước ấy. Nhưng học Hán văn không phải như thế. Chữ Nho đọc theo âm Việt với đủ năm dấu Sắc-Huyền-Hỏi-Ngã-Nặng, nhiều âm khác xa với người Tàu. Học Hán văn tức học chữ Nho rồi nhưng chỉ có thể bút đàm với người Tàu, chứ đọc lên thì hai bên đều như vịt nghe sấm, chẳng hiểu nhau nói gì. Người Việt lúc chưa có chữ viết lại bị Tàu đô hộ tất nhiên chỉ biết chữ Tàu, nhưng bản năng độc lập tự chủ đã khiến người Việt biến chữ Hán thành chữ Nho như vậy.

Cha ông ta thuở còn “hàn vi” phải dùng chữ của nước ngoài đã tìm cách Việt hóa để cố gắng biến thành của mình như thế. Vậy mà ngày nay, ta đã có chữ Quốc ngữ để phiên âm tiếng Việt quá hoàn hảo, lại có kẻ muốn sửa chữ Quốc ngữ cho “na ná” như giọng của Tàu, thậm chí khiến không đọc được các sách cũ, thì thật là cách làm ngược với công lao của tiền nhân, chẳng phải là một lũ hậu sinh vong bản, bất hiếu với cha ông và bất trung với Dân tộc hay sao?

Ngày nay, nếu được trang bị một vốn cổ thích hợp sẽ khiến cho tâm hồn Việt Nam được đầy đủ, sung mãn hơn nhiều. Sự thu nạp những nét văn minh mới của thế giới cũng giống như thuật ghép cây mà Phan Châu Trinh đã hình dung. Muốn ghép cành mới thì trước hết cái gốc phải thật mạnh, thật vững chắc. Gốc đã yếu (thiếu nền tảng), đã lung lay, mà ghép cành mới vào có thể làm chết cả gốc lẫn ngọn. Biết thêm một ngoại ngữ đã là một vốn quý, huống chi cái vốn quý ấy bản chất là của chính mình thì càng thiết thân biết chừng nào?

Cái vốn ấy không phải chỉ hiện diện trong quá khứ, mà bây giờ và mãi về sau vẫn nằm sâu trong tâm hồn và ngôn ngữ Việt Nam. Nền giáo dục và Văn học Việt Nam cần có những chương trình dài ngắn thích hợp về chữ Nho, chữ Nôm, tức một loại chữ Việt cổ cho học sinh Trung học và Đại học, cho các lớp bồi dưỡng nhà văn, nhà báo, nhà chính trị… Thiếu kiến thức tối thiểu về chữ Việt cổ ấy chẳng những sẽ thiếu hiểu biết cội nguồn dân tộc mà còn không thể hiểu và sử dụng tiếng Việt một cách thành thục được.

(Viết đến đây tôi chợt nhớ một chữ gốc Nho nhưng vì không biết chữ Nho nên khá nhiều nhà báo nhà văn “tầm cỡ” cũng viết bậy, đó là hai chữ “cứu cánh” (究竟 là cái kết quả cuối cùng) cứ được dùng với nghĩa “cứu giúp, cứu thoát”. Lỗi này đã nhiều người viết bài cảnh báo nhưng hầu như vô tác dụng, như đàn gẩy tai… nhà văn xã hội chủ nghĩa vậy).

Việc Trung Quốc có âm mưu muốn lợi dụng chữ Tàu, tiếng Tàu, văn hóa Tàu, văn học Tàu, triết học Tàu cũng như đưa người Tàu, hàng hóa Tàu vào để “Tàu hóa” toàn cõi Việt Nam, đó là việc của họ mà ta cần chống lại. Nhưng không vì thế mà nhầm lẫn, mà xa rời rồi từ bỏ vốn liếng của dân tộc mình nằm trong ngôn ngữ và chữ viết cũ của mình, đó là tự làm mất sức mạnh của mình. Vốn cổ ấy không phải của Tàu, ngược lại đó còn là sức mạnh để chống Tàu xâm lược và đồng hóa. Mất gốc, không một nền văn hóa nào có thể có sức mạnh dù tất cả có được hiện đại hóa để trở thành các “cư dân mạng – Netizen” để liên kết với toàn thế giới chăng nữa.

3/ Chuyện nhỏ mới về Menras Hồ Cương Quyết, cũng hơi buồn một chút, nhưng mang đầy thông điệp hữu ích.

Cái tên kép André Menras – Hồ Cương Quyết đã đại diện cho tấm lòng và lập trường rất Quốc tế Vô sản của người đảng viên hai quốc tịch Pháp-Việt. Nhưng ông Tây họ Hồ này “cương quyết” đến mức còn mang tính Việt Nam hơn nhiều người Việt Nam chính gốc, và Cộng sản hơn rất nhiều người Cộng sản. Người nước ngoài có yêu Việt Nam thường chỉ yêu văn hóa Việt Nam, yêu con người Việt Nam, nhưng Menras yêu đến cả biên cương hải đảo Việt Nam, và khi thấy quê hương thứ hai này bị xâm lấn dã man thì ông đã “ngạc nhiên đến phẫn nộ, nhiều đêm không ngủ được” trong khi vô khối người Việt Nam vẫn ngủ ngon vì chẳng thấy đau, chẳng có chút gì ngạc nhiên và phẫn nộ.

Ông đau và phẫn nộ chẳng những ngang nhiên mặc áo NoU đi biểu tình mà còn làm phim Hoàng Sa Việt Nam – nỗi đau mất mát đem chiếu khắp nơi. Yêu đến như thế thiết tưởng người được yêu phải cảm động đến run người và nâng niu ông hết mực, ngờ đâu chủ nhà lại cho người bám sát, nói xấu và cấm đoán ông bênh vực Việt Nam, bênh vực người mình yêu, vì bênh vực như thế thì xúc phạm đến kẻ thù xâm lược mà chủ nhà đang có nhiệm vụ phải bảo vệ (!). Sự ngược đời trái khoáy đến mức trời cũng không hiểu được ấy khiến trái tim yêu của ông không còn dám “thổn thức vì yêu” nữa mà bị trật khấc lộn xèo muốn nát vụn, buộc ông phải hồi hương về cái quê hương thứ nhất của ông. Lúc mới tới nước Việt ông “cương quyết” bao nhiêu thì khi phải xa rời nơi mình trót yêu ông lại dùng dằng đau xót bấy nhiêu. Và thốt ra lời “Rời đi là chết đi một chút” (Partir, c’est mourir un peu).

Câu chuyện tình thế là sang bước ngoặt.

Lứa chúng tôi rơi rớt từ thời kỳ thuộc Pháp, được học tiếng Pháp chàng trai nào cũng nhớ câu phương ngôn Pháp Aimer, c’est mourir un peu! mà Xuân Diệu dịch thành thơ là “Yêu là chết ở trong lòng một ít”. Câu phương ngôn thật ý nhị, đánh trúng nỗi lòng những kẻ chớm yêu: Yêu là chết đấy, chẳng sung sướng gì đâu! Nhưng lại dỗ dành: Chết một tý để biết xuýt xoa mê đắm thôi mà, đừng sợ! Chúng tôi viết câu phương ngôn Pháp vào sổ tay carnet, để bên bàn học. Nay thấy ông Menras than thân như vậy chúng tôi đồng cảm và thấu hiểu ngay nỗi lòng. Nhưng muốn thêm vào câu than của Menras mấy chữ “encore une fois” (Partir, c’est mourir un peu, encore une fois!) , bởi khi yêu Việt Nam là đã “chết đi một chút” rồi nay phải dứt áo ra đi cũng chẳng sướng gì, có chết đi cũng là chết thêm một lần nữa. Hoặc thêm hẳn cho nhau một câu “Mourir, c’est se réveiller un peu!” (Chết, là tỉnh ngộ được một chút đấy!).

Việt-Pháp là một mối tình đậm sâu mà oan nghiệt. Pháp là căn cứ địa của Tình yêu Cộng sản lý tưởng, là an toàn khu của Trái tim Cộng sản trong công cuộc chiến đấu chống áp bức bất công của thế gian. Nhưng đội lên đầu một Trái tim lớn quá nặng quá cũng khó mà đi đến đích. Trái tim Cộng sản si tình thật đáng quý, đáng yêu, nhưng thật đáng thương vì chắc chắn nó bị phụ tình. Chính trái tim thi sĩ Xuân Diệu, người đã bị hút hồn bởi câu phương ngôn Pháp “Yêu là chết trong lòng một ít”, và bởi chủ nghĩa lãng mạn Pháp, đã “thổn thức” như sau, như một lời tâm sự gửi Menras hôm nay:

Yêu, là chết ở trong lòng một ít, Vì mấy khi yêu mà chắc được yêu? Cho rất nhiều, song nhận chẳng bao nhiêu: Người ta phụ, hoặc thờ ơ, chẳng biết. Phút gần gũi cũng như giờ chia biệt. Tưởng trăng tàn, hoa tạ với hồn tiêu, Vì mấy khi yêu mà chắc được yêu! – Yêu, là chết ở trong lòng một ít. Họ lạc lối giữa u sầu mù mịt, Những người si theo dõi dấu chân yêu Và cảnh đời là sa mạc cô liêu. Và tình ái là sợi dây vấn vít Yêu, là chết ở trong lòng một ít.

Thưa “đồng chí” Menras Hồ Cương Quyết. Mối tình Việt Pháp thật đậm sâu và oan nghiệt, ân oán nhập nhằng. Việt Nam bị Cộng sản hóa do phút giây oan nghiệt của Nguyễn Tất Thành ở Hội nghị Tours của Pháp, nơi có Đảng Cộng sản rất danh tiếng. Nhưng Pháp cũng là một “bọn Tư bản-Thực dân” mà nhiều người Cộng sản Việt Nam đến nay vẫn còn căm ghét tất cả những gì liên quan (như vẫn còn ghét A. de Rhodes dù đã có công trong việc hình thành và phát triển chữ Quốc ngữ). Hồ Chí Minh thành Cộng sản ở Pháp, nhưng người ta níu lấy “công lao” của Hồ Chí Minh cũng chỉ còn ở cuộc trường kỳ đánh Pháp của ông Hồ. Pháp cũng là nơi cư trú của Phan Châu Trinh, người kịch liệt phản đối con đường mượn sức mạnh nước ngoài để giành độc lập và cứu nước, con đường mà về sau chính Nguyễn Tất Thành chủ trương. Pháp là nơi đã làm phát sinh hai tư tưởng đối lập Phan Châu Trinh và Nguyễn Tất Thành.

Và người Cộng sản Việt Nam gốc Pháp Menras Hồ Cương Quyết cũng là hiện thân của mối tình sâu đậm và oan nghiệt đó. Những người dân chủ chúng tôi rất quý mến ông, một người Tây quá yêu nước Ta của chúng tôi, nên mới nói đùa với nhau rằng:

“Đồng chí” Hồ Cương Quyết ơi! Trong cuộc đấu tranh để sửa những lỗi lầm Cộng sản, phải đương đầu với một đội ngũ mà “trình độ Xây dựng Đảng” đều ở cấp Tiến sĩ trở lên, thà mất nước còn hơn mất đảng (chư hầu), thì ông thua là phải, thua mà vui vì biết vì sao mình thua, đồng chí ạ!

Tuy phải “Partir” nhưng “se réveiller un peu”! Vỡ mộng và vỡ lẽ ra rằng Chủ nghĩa Cộng sản chỉ có thể đập bỏ chứ không thể sửa chữa, người Cộng sản cấp cao nhất ở một nước Cộng sản mạnh nhất đã rút ra kết luận ấy trước chúng ta lâu rồi.

Chống lại chuyên chính giáo điều của Đảng Cộng sản để chủ nghĩa Cộng sản trở nên nhân ái, dân chủ tự do thì bao nhiêu đồng chí “Cộng sản nhưng mà tốt” đã không được “mourir un peu” đâu, mà đã chết toàn phần (mourir cent pour cent) và chết ngay tút-suýt (mourir tout de suite) đấy thôi. Với người đã hết tuổi yêu đương si mê bồng bột, mà chỉ Chết một chút trong tâm hồn để đổi lấy cả Chân lý thời đại là sướng quá rồi. Nào ta nâng ly, có chai rượu vang Bordeaux superieur chính hiệu đây!

H.S.P. (16/12/2019)