Hugo Chavez đă tạo ra một lợi ích nhóm từ việc giao cho các thân tín điều khiển các công ty nhà nước. Rơ ràng chính sách kinh tế XHCN tất yếu dẫn đến “lợi ích nhóm” quây quanh chính phủ. Ở đâu có mật th́ ở đó có ruồi, ở đâu có ban phát quyền lợi th́ sẽ có xu nịnh quây quanh. Nếu không nắm quyền điều khiển các công ty quốc doanh th́ Hugo Chavez cũng chỉ là một tổng thống chấp pháp b́nh thường. Để có thể duy tŕ được lợi ích của ḿnh th́ “nhóm lợi ích” bắt buộc phải tiếp tục con đường của ông, phát huy di sản ông để lại, do vậy không có ǵ khó hiểu khi hiện nay nhóm cầm quyền ở đây ra sức ca ngợi ông như một anh hùng, một vị thánh và họ đă quyết định ướp xác ông, biến ông thành một tượng đài bất tử như bao lănh tụ vô sản khác.
Hiện nay, các lănh đạo cấp cao hay đề cập đến “lợi ích nhóm” lũng đoạn, tàn phá đất nước nhưng chưa thấy việc chỉ ra “lợi ích nhóm” nó đến từ đâu, cơ chế hoạt động ra sao và tồn tại thế nào? Rơ ràng cái “lợi ích nhóm” nó được sinh ra từ cái đuôi định hướng XHCN mà nền kinh tế nước ta đang vận hành. Chính việc giao cho quan chức có quyền điều khiển việc kinh doanh, chính việc chi tiêu công là cái gốc của việc h́nh thành nên “lợi ích nhóm”. Chính việc chúng ta để các bộ quyền lực như quốc pḥng, công an đi kinh doanh, nắm các công ty, các tập đoàn kinh tế đă tạo nên “lợi ích nhóm”. Chúng ta cần dứt khoát phá bỏ quyền điều khiển đồng tiền của quan chức, thực hiện nền kinh tế tự do th́ mới giải quyết được “lợi ích nhóm”, cách giải quyết từ giáo dục đạo đức HCM cho cán bộ lănh đạo là không bao giờ thành công.
Hugo cho ta thấy thế nào là một nền dân chủ trọn vẹn. Trên website bộ ngoại giao Hoa Kỳ trong phần định nghĩa về dân chủ có liệt kê Venezuela là một nước dân chủ. Nhiều người lâu nay cho rằng dân chủ là phải đa đảng, phải có bầu cử tự do, có báo chí tư nhân,….Tuy nhiên điều đó vẫn chưa làm nên nền dân chủ trọn vẹn. Nền dân chủ chỉ trọn vẹn khi các điều trên kết hợp với nền kinh tế tư nhân. Chính nền kinh tế tư nhân là cái gốc của nền dân chủ. Các nước như Ấn Độ (trước cải cách kinh tế) hay Nga dù có được bầu cử tự do nhưng nền dân chủ không trọn vẹn do nhà nước chi phối nền kinh tế (kinh tế nhà nước có tỷ lệ cao) nên vẫn không giàu có, thịnh vượng. Nhiều lực lượng đấu tranh cho dân chủ ở nước ta chú trọng đến tự do trong bầu cử mà quên đi tranh đấu cho nền kinh tế tư nhân, điều này thật là thiếu sót.
Hugo cho ta bài học là làm thế nào một nền độc tài chuyên chế có thể nảy nở trên nền xă hội dân chủ? Đó là con đường chính phủ thâu tóm kinh tế thông qua chính sách quốc hữu hóa, can thiệp giá cả. Bài học này đă được Hitler sử dụng để thâu tóm quyền lực nước Đức, biến nước Đức thành một đế chế chuyên chế Phát xít đáng sợ, mặc dù Hitler là chính trị gia lên nắm quyền qua bầu cử dân chủ và khi đó nước Đức có bản hiến pháp rất dân chủ. Bài học cho ta thấy là một bản hiến pháp đẹp chưa có ǵ để bảo đảm cho nền dân chủ cả; khi nắm quyền chuyên chế th́ người ta có thể tảng lờ, bóp méo hoặc sửa lại hiến pháp. Cuối cùng vẫn là kinh tế tự do mới là nền tảng của dân chủ.
Trong một nền dân chủ, để tránh giới chính trị thâu tóm quyền lực, nảy nở độc tài th́ người dân phải chặn sự thâu tóm kinh tế. Sự thâu tóm bắt đầu bằng hành động can thiệp giá cả, quốc hữu hóa, tăng đầu tư công, thành lập doanh nghiệp nhà nước, tăng trợ cấp.
Hugo cũng cho ta thấy rằng kinh tế và chính trị như hai đường ray nâng đỡ con tàu xă hội, nó phải luôn đi đôi với nhau. Kinh tế tự do (tư nhân) th́ đi với đường ray chính trị dân chủ pháp quyền. Kinh tế nhà nước th́ tất yếu đi với đường ray chính trị mất dân chủ, chuyên quyền. Đây là qui luật tất yếu, nếu ta thay một trong hai thanh ray th́ thanh kia tất yếu phải đến để hệ thống có thể hoạt động được.
Hiện tượng phát sinh độc tài trong một đất nước có nền dân chủ vững chắc, có hiến pháp đa nguyên, có nhiều đảng phái hoạt động, có bầu cử tự do,….cho ta nhiều bài học sâu sắc cần rút ra cho đất nước. Bài học ta có thể rút ra ở đây là với quyền lực chính trị được giao, nếu để chính quyền thâu tóm nền kinh tế th́ sẽ tạo nên siêu quyền lực và tạo nên mầm móng của độc tài. Tôi không biết lư do v́ sao những người lập pháp, những nhà chính trị điều hành đất nước lại giao quá nhiều quyền lực vào tay thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đến vậy. Ông vừa là người hành pháp, vừa là người nắm hàng ngàn công ty xí nghiệp nhà nước, nắm các mặt hàng thiết yếu của cả xă hội như điện, nước, xăng, dầu, viễn thông, ngân hàng,….. Ông vừa có quyền kư phong tướng tá cho các bộ quyền lực như công an, quân đội; vừa có quyền ban phát bổng lộc cho thuộc cấp thông qua các công ty quốc doanh. Chính điều này đă tạo nên một thủ tướng siêu quyền lực chưa từng thấy ở Việt Nam.
Hugo cho ta thấy một vấn đề của thời đại chúng ta, thời đại của chính trị phổ thông đầu phiếu. Quyền lực chính trị và ư chí người dân được xây dựng qua những phiếu bầu, đây là h́nh thức dân chủ trong sinh hoạt chính trị mà con người phải tốn nhiều công sức, xương máu mới có được. Nhiều người cho rằng đây là h́nh thức tối ưu để biết ư nguyện người dân và cuối cùng đưa đến quốc thái dân an, thịnh vượng. Tuy nhiên nếu phân tích kỹ và quan sát từ Venezuela ta thấy cơ chế này có một điểm yếu chết người. Trong việc phổ thông đầu phiếu th́ lá phiếu của một gă ăn mày có quyền lực như nhau với một lá phiếu của một chuyên gia. Đây là một việc nguy hiểm, v́ như nhà bác học thiên tài Einstein đă nói “không thể chống lại được thế lực của kẻ ngu, v́ chúng quá đông”. Chúng ta tin tưởng vào sự sáng suốt của số đông. Tuy nhiên trong một xă hội, người u tối, thiếu hiểu biết luôn nhiều hơn người hiểu biết và điều đặc biệt là trong đám đông nghèo khó th́ họ sẽ ủng hộ bất cứ chính trị gia nào hứa cải thiện cuộc sống cho họ dù cải thiện bằng con đường nào th́ họ ít quan tâm hay không hiểu qui luật kinh tế thị trường. Vấn nạn này đang xảy ra khắp nơi, ở cả các xứ dân chủ cao như Mỹ, Pháp hay Thái Lan. Nhiều cư tri Pháp, Mỹ đă bầu cho tổng thống v́ ông hứa tăng trợ cấp phúc lợi xă hội, tăng chi tiêu công, làm cho chỉ số thất nghiệp, tăng trưởng đẹp. Nhiều nông dân Thái đă bỏ phiếu để bầu cho bà thủ tưởng trẻ Yingluck Shinawatra v́ lời hứa tăng giá gạo 20% từ tiền ngân sách,…..ít ai biết rằng chính phủ chỉ có thể lấy tiền ngân sách hoặc vay mượn để thỏa măn các đ̣i hỏi đó của cử tri và sớm muộn ǵ nợ công và sụp đổ kinh tế là điều tất yếu. Tôi cho rằng đây là một vấn nạn của thời đại, nếu con người không t́m ra giải pháp cho vấn đề này th́ khủng hoảng kinh tế v́ nợ công, lạm phát và vấn nạn chính mị dân sẽ tàn phá sự ổn định, thịnh vượng của nhân loại. Đặc biệt nếu kinh tế sụp đổ trên diện rộng th́ sẽ xuất hiện chuyên chế độc tài như cuộc đại khủng hoảng 1930 (v́ khi khủng hoảng, xă hội có xu hướng ủng hộ quyền lực, ủng hộ sự kiểm soát kinh tế của nhà nước để mau chóng văn hồi trật tự như những bài học khủng hoảng trước).
Chúng ta thấy rằng trong nền chính trị hiện đại việc hạn chế quyền bầu cử là không thể được. Do vậy chỉ c̣n cách là phải nâng cao hiểu biết của dân chúng, đặc biệt là kiến thức về kinh tế. Dân chúng rất ít người hiểu biết thấu đáo về tự do kinh tế, về kinh tế thị trường, về giá cả và lợi nhuận. Công chúng có xu hướng bài xích lợi nhuận, d́m giá hàng hóa. Ủng hộ chính phủ can thiệp vào thị trường, nhất là vấn đề giá cả, ủng hộ không giới hạn lư tưởng nhà nước phúc lợi, ủng hộ đầu tư, chi tiêu công. Đây rơ ràng là những nguy cơ dẫn đến thâu tóm kinh tế của quyền lực chính trị. Một khi kinh tế bị thâu tóm th́ tự do sẽ bị cầm tù. Tự do kinh tế là mạch máu của các loại tự do.
Nếu ai đă nghiên cứu về cuộc đời và tư tưởng của Hayek, đều biết rằng ông là một chiến sĩ đấu tranh âm thầm để bảo vệ nền tự do đích thực. Ông đă cứu nền văn minh châu Âu không bị lạc lối vào chuyên chế. Ông đă viết cuốn “đường về nô lệ”, một cuốn sách có tiếng vang lớn ở Mỹ và châu Âu để cảnh báo nạn thâu tóm kinh tế của nhà nước. Ông đă thành lập hội Mont Pelerin ở châu Âu, giúp thành lập một câu lạc bộ tự do kinh tế ở Anh, giao lưu với trường phái kinh tế tự do ở Mỹ. Chính tư tưởng của ông đă tạo nền tảng hiểu biết về tự do kinh tế cho phương Tây và giúp họ thay đổi đường lối kinh tế bao cấp sau thế chiến 2. Hai chính trị gia huyền thoại là bà đầm thép Margaret Thatcher-thủ tướng nước Anh-đă bẻ lái con tàu kinh tế nước Anh để đoạn tuyệt với chủ nghĩa xă hội Fabian, và tổng thống nước Mỹ Ronald Reagan đă t́m lại nền kinh tế tự do đích thực cho nước Mỹ cũng là nhờ hấp thu tư tưởng của Hayek. Hayek có vai tṛ lớn đến mức nhiều người cho rằng thế kỷ 20 là thế kỷ của ông. (Tham khảo sách Friedrich Hayek – Cuộc đời và sự nghiệp)
Việt Nam chúng ta học được ǵ từ vấn đề này? Rơ ràng tư tưởng là nền tảng của xă hội, tư tưởng đúng th́ xă hội phát triển, tư tưởng sai th́ xă hội lẩn quẩn, bế tắc. Để có thể kiến tạo nền dân chủ vững chắc, chúng ta cần phải có nền kinh tế tự do. Để có nền kinh tế tự do th́ dân chúng phải hiểu biết rơ về nó. Nếu chúng ta chỉ đấu tranh để hướng đến tự do chính trị thôi th́ không đủ (Ấn Độ có trên 50 năm chính trị tự do, nhưng nền kinh tế theo chủ thuyết xă hội Fabian nên bế tắc, lẩn quẩn). Tôi rất lo lắng khi biết rất nhiều nhà đấu tranh dân chủ lại cổ xúy cho mô h́nh doanh nghiệp nhà nước. Họ cho rằng nó phụng sự xă hội mà không có ḷng tham lợi nhuận để bóc lột, vấn đề là cần quan chức có tâm, có đạo đức tốt điều hành. Hay khi hỏi 100 người dân th́ có đến quá nửa nghĩ xấu về doanh nghiệp tư nhân và có thiện cảm với doanh nghiệp nhà nước. Để giải quyết vấn đề này, chúng ta thành lập một viện tự do kinh tế (qui mô học thuật) để truyền bá hiểu biết về kinh tế thị trường, về hệ thống giá, về lợi nhuận, cung cầu, về quản lư nhà nước trong nền kinh tế tự do,….Tôi cho rằng đây là vấn đề khai trí vững chắc như Fukuzawa Yukichi đă làm với nước Nhật. Suy cho cùng một đất nước chỉ giàu khi kinh tế mạnh. Kinh tế đúng th́ mọi điều c̣n lại phải đúng theo. Tất cả mọi thiết chế quyền lực chính trị cũng nhằm mục đích là để việc làm ăn thuận lợị. (các bạn cùng quan điểm vui ḷng liên hệ
thanhhemo@gmail.com)
Hugo Chavez cho ta bài học về vấn đề liên minh quốc tế. Khi ông thực hiện các biện pháp kinh tế phi thị trường như quốc hữu hóa, kiểm soát giá cả, ….làm cho các nước có nền kinh tế tự do như Mỹ, Châu Âu, Nhật, ….không thể làm ăn và cũng không thể làm bạn được. Tất yếu Venezuale phải làm bạn với các nước có nền kinh tế phi thị trường và nền chính trị mất dân chủ như: Triều Tiên, Cuba, Libi (thời Gaddafi), Iran, Trung Quốc,….Trong cuộc sống, con người kết bạn với nhau cũng là nhằm để làm ăn tốt hơn, trên thế giới các quốc gia liên minh với nhau cũng v́ quyền lợi. Khi lợi ích khác nhau, không hợp tác được th́ hết là bạn của nhau. Đây cũng là lư do v́ sao các nước có nền chính trị phi dân chủ, nền kinh tế phi thị trường thường là đồng minh của nhau. Ngoài ra để có sự ủng hộ của dân chúng, lănh đạo những nước này thường lên gân chống Mỹ nhất, họ khai thác những cái ǵ xấu xa từ xă hội Mỹ, từ nền kinh tế tự do để cho rằng đường ḿnh đi là văn minh, là hiện đại, là tất yếu của nhân loại. Mặt khác để lời lên án có tính tuyên truyền cao, họ ra sức bưng bít thông tin, cấm đoán mạng internet. Đây cũng là bài học cho Việt Nam, nếu chúng ta không tăng cường cải cách kinh tế tự do, chính trị dân chủ th́ chúng ta sẽ đứng trong nhóm bạn có thuộc tính c̣n lại của thế giới và đói nghèo là tất yếu.
Sức mạnh của Hugo Chavez dựa trên nguồn dầu dồi dào của đất nước, bằng cách bán dầu giá rẻ hay viện trợ cho các nước nghèo, chính quyền chuyên chế như Cuba, ông đă chinh phục được họ, ông nhận được từ họ sự tung hô (Rơ ràng anh có tiền, anh ban phát kinh tế th́ anh chinh phục được khối người). Và ông là một bài học cho thực trạng vung văi lợi ích quốc gia để mua đồng minh ở các nhà lănh đạo, điều này rất dễ xảy ra nếu quyền lực không được kiểm soát hoặc lănh tụ thâu tóm cả hai quyền lực chính trị và kinh tế. Khi quốc dân không kiểm soát được quyền lực nguyên thủ th́ họ hoàn toàn có thể vung vít quyền lợi đất nước để mua chuột đồng minh. Việc này giải thích tại sao các vị tổng bí thư nước ta có thể mang vài ngàn tấn gạo cho tặng đồng minh mà không cần sự biểu quyết của quốc hội, trong khi bao con em chúng ta c̣n phải bẫy chuột để ăn v́ đói. Đồng bào các tỉnh Thanh Hóa, Nghệ An c̣n nạn đói hoàng hành.