Tháng 9/1970, vị Tổng thống bù nh́n chính quyền Sài G̣n - Nguyễn Văn Thiệu đă có một lần thoát chết trước ṇng súng của nữ du kích Trịnh Thị Thanh Măo. Hiện chị Măo đang ở làng Hà Xá, xă Triệu Ái, huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị.
Chuyện xảy ra tại một làng quê heo hút bên con ḍng sông Thạch Hăn của 41 năm về trước. Nhưng đến nay kư ức của những năm kháng chiến oanh liệt vẫn in đậm trong tâm chí người nữ du kích năm nào. Đến bây giờ mỗi khi nhớ lại, quá khứ lại hiện về đầy ly kỳ và xúc động.
Kư ức hào hùng
Chiến tranh đă đi qua nhưng những kư ức của cuộc chiến tranh tàn khốc vẫn c̣n măi.
Chúng tôi thăm nhà chị vào những ngày cuối tháng tư trên mảnh đất lửa Quảng Trị. Lúc chúng tôi đến nhà, chị đang vào bếp chuẩn bị bữa cơm trưa đạm bạc để đón tiếp những đồng đội năm xưa đă cùng vào sinh ra tử đang vào thăm lại chiến trường nhân dịp 30/4.
Trong ngôi nhà khá rộng răi và ngăn nắp, chị thắp lên nén nhang tưởng nhớ đồng đội đă hy sinh. Và câu chuyện của hơn 40 năm về trước lại ùa về.
Chị rớt nước mắt nói về những đồng đội đă hi sinh và câu chuyện đă qua của ḿnh
Sinh ra trong tại một làng quê nghèo của Quảng trị nơi có bề dày về truyền thống cách mạng, gia đ́nh chị Măo có 4 anh chị em, 1 trai, 3 gái. Bố tham gia cách mạng bị địch bắt tra tấn dă man và hy sinh. Nỗi đau mất cha, nhân dân bị áp bức, đất nước bị chà đạp đă thôi thúc người con trai tuổi c̣n trăng non xung phong theo bộ đội giết giặc.
Nợ nước, thù nhà phải trả. Năm 1964, khi đó chỉ mới 14 tuổi, chị đă quyết định tiếp bước bố và anh trai đi theo con đường cách mạng. Chị tham gia Đội thiếu niên An ninh mật làng Hà Xá và được giữ chức vụ Đội trưởng. Đội hoạt động trên địa bàn hết sức nguy hiểm, phức tạp; ban ngày là địch chiếm đóng càn quét, ban đêm là lực lượng cách mạng của ta bí mật về hoạt động.
Những ngày đầu tham gia cách mạng, dù tuổi đời c̣n trẻ song bằng mưu trí, sự khôn khéo, chị luôn hoàn thành tốt nhiệm vụ. Lúc chị cải trang thành đứa trẻ chăn trâu, đứa cắt cỏ thuê để bí mật chuyển vũ khí, thuốc men vào căn cứ cách mạng; khi chị hóa thân vào làm người bán hàng rong trà trộn vào ḷng địch cài bom hẹn giờ nổ đánh xe, tiêu diệt địch…
“Lợi dụng t́nh h́nh địch không để ư đến trẻ con nên ḿnh dùng những hội viên nhỏ chơi các tṛ chơi dân gian để tiếp cận địch, nghe ngóng động tĩnh của địch sau đó báo về cho cán bộ của ta. Nhờ vậy mà ḿnh biết được ư đồ của địch từ đó có những phương pháp tác chiến hiệu quả” - chị Măo chia sẻ.
Không lâu sau, Đội thiếu niên An ninh Hà Xá từng bước lập những chiến công vang dội. Tiêu biểu như lần đội đánh cháy 4 xe của địch trong đó có 3 xe chở vũ khí, quân trang; 1 xe của viên quận trưởng Hương Trà. Đặc biệt tự tay chị đánh cháy 2 trong 4 xe của địch. Từ đó Đội thiếu niên An ninh Hà Xá đă tạo được cơ sở cách mạng vững chắc và ḷng tin cho nhân dân cùng chiến đấu. Đến năm 18 tuổi chị vinh dự đứng vào hàng ngũ của Đảng.
Chị Măo (phải, cầm súng) những năm chiến tranh
Nằm trong ḷng địch
Năm 1969, Bác Hồ kính yêu qua đời, một buổi lễ truy điệu Bác được tổ chức tại thôn Hà Xá. Để qua mắt địch, ta đă ngụy trang dưới h́nh thức một buổi lễ cầu an cho nhân dân. Buổi lễ diễn ra thật trang nghiêm trong sự có mặt nhân dân làng Hà Xá, trong đó có cả quân nhân Sài G̣n cũng có mặt rất đông.
Đúng giây phút thiêng liêng ấy ông Trịnh Cách - Hội chủ của làng - khấn vái xong, giới thiệu ông Hà Tồ lên tuyên bố lư do buổi lễ. Tất cả mọi người đều đứng dậy rất chỉnh tề chuẩn bị làm lễ, bất ngờ ông Hà Tồ tuyên bố: “Lễ truy điệu Bác Hồ, một phút mặc niệm bắt đầu”. Bị lừa một cú đau, ngụy quyền lồng lộn như con hổ giữ. Sau lần đó, qua những tên tay sai, chúng đă bắt và giết nhiều chiến sĩ của ta. Chị Măo cũng nằm trong số đó. Chị đă bị bắt ở tù 1 năm. Địch đă dùng mọi biện pháp tra tấn dă man nhưng chị kiên quyết không khai.
“Lúc bị bắt tôi 19 tuổi nhưng phải khai xuống 16 tuổi để chúng tha nhưng chúng vẫn dùng mọi biện pháp tra hỏi nhưng một mực tôi không khai, cuối cùng bọn chúng phải trả tự do” - chị nói.
Ra tù chị không liên lạc được với cán bộ của ta nên cũng rất lo lắng. Nhưng đáng sợ hơn, vừa ra tù, chị đă bị quân địch giao nhiệm vụ làm trung đội Phó lực lượng Nhân dân ở địa phương. Thời điểm này địch mở rộng cuộc càn quét, thực hiện chiến dịch 3 sạch: “Đốt sạch, phá sạch, giết sạch”. Nhiều cơ sở cách mạng của ta bị phá vỡ, các chiến sĩ cách mạng bị bắt và giết. Không c̣n lựa chon nào khác cuối cùng chị đành nhận nhiệm vụ địch giao với ư nghĩ nung nấu sẽ lợi dụng để phục vụ cách mạng.
“Khi đó không c̣n con đường nào khác để thoái thác. Tôi nhận được súng nên sẵn súng đạn trong tay tôi bí mật rải truyền đơn, cài ḿn nổ để cho dân tin là cách mạng vẫn ở đâu đó. Mỗi lần ḿnh làm vậy, địch hoang mang tưởng là quân ta đang ở đây nên bọn chúng chỉ dám hoạt động ban ngày, ban đêm không tên nào dám lai văng” - chị kể.
Chị Măo hoạt động trong ḷng địch để giúp bộ đội
Gần 3 tháng sau khi ra tù chị mới liên lạc được với cán bộ của ta. Chị được bầu làm Thị ủy viên xă Quảng Hà. Chị vừa nằm trong ḷng địch vừa hoạt động bên phe ta. Sau này chị được lực lượng an ninh Quảng Hà giao cho nhiều trọng trách quan trọng như đưa đón những chiến sĩ biệt động thành của ta dưới dạng thầy tu, sinh viên, thương gia… để vào nội thành hoạt động t́m cơ hội tiêu diệt địch.
Đến câu chuyện ám sát Nguyễn Văn Thiệu
Những năm hoạt động cách mạng, có một kỉ niệm mà chị không bao giờ quên là lần ám sát hụt Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu.
Năm 1970, tại trường tiểu học thôn Bồ Bản, xă Triệu Trạch, huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị, quân đội và chính quyền ngụy Sài G̣n tổ chức khánh thành hệ thống “ấp chiến lược” và b́nh định nông thôn. Theo thông tin của ta tham dự buổi lễ sẽ có nhiều quan chức cấp cao của chính quyền Sài G̣n. Lúc đó chị cùng hai đồng chí là anh Thành và chị Hạnh có nhiệm vụ ám sát tên quận trưởng Ấm và chị là người nổ súng; hai đồng chí ở ṿng sau yểm trợ nếu có ǵ bất trắc.
Nhưng trước buổi lễ, một nguồn tin mật báo về trong buổi lễ ngày hôm đó sẽ có Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu về dự lễ. Từ trước ngày hôm đó quân địch ồ ạt về làng Bồ Bản bảo vệ Thiệu.
“Lúc đó tôi với tư cách là Trung đội phó lực lượng Nhân dân tự vệ cũng được điều động về hành binh danh dự. Quân địch sẽ không chú ư nên tôi nghĩ cơ hội thành công rất lớn” - chị cho biết. Cơ hội đă đến. Trước ngày ám sát Tổng thống Thiệu, chị chuẩn bị chu đáo, mọi vị trí đă được bố trí sẵn sàng hành động.
Cuối cùng giây phút chờ đợi đă đến. Tổng thống Thiệu xuất hiện trong bộ comple màu xám tro bước lên lễ đài dưới sự bảo vệ nghiêm ngặt của cảnh sát, binh lính ṿng trong ṿng ngoài. Hôm ấy bỗng trời nổi cơn giông gió thổi mù mịt. Thấy cơ hội ngàn năm có một đă tới, chị nhanh nhẹn quàng chiếc áo mưa, chen vào đám đông rút súng nhằm thẳng vào Tổng thống Thiệu bóp c̣. Cạch, cạch 2 phát nhưng súng không nổ. Lúc này mặt chị tái đi, khẩu K54 trên tay chị rung rung như chùn xuống. Quá may mắn, lúc này quân lính đang bao vây lấy Thiệu che mưa nên không phát hiện ra chị. Ngay lập tức, chị cùng hai đồng đội quyết định rút lui.
Khẩu súng lục K54 chị Măo dùng mưu sát Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu hiện đang được trưng bày tại Pḥng VHTT huyện Triệu Phong.
Lư giải v́ sao súng không nổ, chị Măo cho biết: “Trước ngày ám sát tôi đă bắn thử kiểm tra súng vẫn b́nh thường nhưng không hiểu sao khi mưu sát tôi bóp có lại không nổ. Rất có thể súng cài đặt sẵn và khâu bảo quản không cẩn thận dính cát bên trong nên không nổ được”. Kể đến đây chị tặc lưỡi lắc đầu: “Tiếc thật nếu sau cái bóp c̣ đó súng nổ th́ Thiệu đă tiêu rồi”.
Sau lần ám sát không thành, quân địch tỏ ra nghi ngờ chị và chị thường bị chúng ḍ xét. Trước t́nh h́nh đó, chị xin cấp trên chuyển về căn cứ ở vùng núi hoạt động. Đến năm 1971 chị được chuyển lên chiến khu và được bầu làm Phó Bí thư Đảng ủy Triệu Ái.
Vết thương ḷng và mong ước đi t́m đồng đội
Chiến tranh qua đi câu chuyện của hơn 40 trước vẫn mới như ngày hôm qua nhưng nỗi đau vẫn c̣n đó. Trong một trận chiến ác liệt chị trúng đạn địch và bị thương rất nặng. Vết thương không lấy đi tính mạng nhưng nó đă cướp đi thiên chức làm mẹ của chị.
Tháng 4/1972, trong một cuộc tấn công để giải phóng thành cổ Quảng Trị, chị Măo bị trúng đạn của quân thù và bị thương rất nặng, không chiến đấu được, chị phải chuyển ra hậu phương miền Bắc để chữa trị và an dưỡng.
Đến năm 1973, nhân dịp đại hội Thanh niên thế giới tổ chức tại Cộng ḥa dân chủ Đức, chị vinh dự được Trung ương cử đi dự để tố cáo tội ác của đế quốc Mỹ và bọn tay sai đối với nhân dân Việt Nam. Tại hội nghị chị đă vạch trần được âm mưu, tội ác của bọn cướp nước và tay sai đê hèn làm rung động hàng triệu con tim bạn bè khắp năm châu.
Sau ngày đất nước thống nhất, chị được bố trí về công tác tại Huyện Đoàn Triệu Phong. Năm 1980 chị chuyển về công về Pḥng Văn hóa thông tin huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị. Công việc hàng ngày của chị là bảo quản và hướng dẫn cho du khách tới thăm nhà Lưu niệm của cố tổng Bí Thư Lê Duẩn tại làng Hậu Kiên, xă Triệu Đông, huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị.
Hàng ngày chị đạp xe đạp hàng chục cây số đến nơi làm việc. Khó khăn th́ c̣n nhiều lắm bởi sau chiến tranh chị bị thương nặng nên sức khỏe giảm sút nhiều nhưng chị vẫn âm thầm, lặng lẽ vun đắp cho đời bằng bằng công việc thường ngày giản dị. “Ḿnh may mắn hơn đồng đội là c̣n sống v́ vậy c̣n chút sức nào tôi c̣n phục vụ cho sự nghiệp cách mạng của Đảng” chị nói.
Có lẽ, công việc ở đây lại cho chị t́m thấy niềm vui, bởi t́nh đồng đội gắn bó bao năm. Chị cảm thấy đồng đội đang ở đâu đó rất gần ḿnh, được giới thiệu về cuộc cách mạng của nhân dân ta, nói mảnh đất Quảng Trị anh hùng, kiên cường. Giới thiệu cho nhân dân cả nước và thế giới biết nơi đây có những con người quật cường như thế.
Nhớ về đồng đội đặc biệt là 5 người bạn cùng vào sinh ra tử cùng chị đă hy sinh, chị đă lập một cái am trước nhà ḿnh để thờ cúng. Hàng ngày, chị đều thắp một nén nhang để tưởng nhớ đồng đội những người đă hy sinh cho Tổ quốc những người đă ngă xuống cho chúng ta được sống.
Chị Măo lập am thờ tại nhà để tưởng nhớ 5 người đồng đội.
Năm 2005 chị nghỉ hưu theo chế độ, trở về quê nhà sống một ḿnh cho đến ngày nay. Dù đă về hưu nhưng chưa bao giờ chị cho phép ḿnh nghỉ ngơi. Hơn ai hết chị là người thấu hiểu nỗi đau vô hạn là sự hy sinh của đồng đội, đến nay chưa t́m thấy hài cốt. V́ vậy chị vẫn đau đáu một hy vọng t́m được mộ đồng đội của ḿnh để đưa về quê hương an nghỉ. Mỗi khi có người thân điện vào nhờ chị hỏi thông tin của người thân mất tích chị luôn sẵn sàng giúp đỡ mà không nghĩ sẽ được sẽ được cảm tạ.
V́ những cống hiến lớn lao cho quê hương và Tổ quốc, chị Măo đă lần lượt nhận được 2 danh hiệu Dũng sĩ diệt xe cơ giới, 3 huân chương chiến công hạng III, là chiến sĩ thi đua đoàn khu Trị - Thiên năm 1971-1972, huy chương v́ sự nghiệp văn hóa. Năm 2010 chị lại vinh dự nhận Huân chương Độc lập hạng Ba do Chủ tịch nước trao tặng.
Đến nay, mong muốn cuối cùng của chị là tiếp tục cuộc hành tŕnh đi t́m đồng đội c̣n mất tích để các anh các chị được về nơi an nghĩ vĩnh hằng.
Doăn Công - Đại Dương, dantri.com.vn