Gibbs

Vũ Đức Khanh

10-6-2025

Trong bối cảnh thế giới đang tái định hình theo trật tự cạnh tranh chiến lược, Việt Nam đang đứng trước một lựa chọn lịch sử. Chính quyền Trump nhiệm kỳ hai không chỉ đặt ra các yêu cầu kinh tế, mà còn thách thức định hướng đối ngoại và mô hình phát triển của Hà Nội. Bài viết này phân tích các dấu hiệu, cơ hội và rủi ro của bước ngoặt có thể xảy ra.

Hạn chót và tối hậu thư: Cây gậy thuế quan

Chính quyền Trump nhiệm kỳ hai đang gửi một tín hiệu ngày càng rõ ràng tới Hà Nội: Thời gian không còn nhiều. Với chính sách thương mại mang tính trừng phạt và áp thuế cao, Washington đã đặt ra hạn chót ngày 9-7-2025 để đạt được một thỏa thuận song phương. Nếu không, thuế quan có thể lên tới 46% sẽ được áp lên hàng hóa xuất khẩu chủ lực của Việt Nam.

Tình hình càng căng thẳng hơn sau phiên điều trần ngày 4-6-2025 tại Thượng viện Hoa Kỳ, khi Howard Lutnick – nhà tài trợ lớn của Đảng Cộng hòa và Bộ trưởng Thương mại dưới chính quyền Trump 2.0 – khẳng định, Mỹ sẽ không nhượng bộ, ngay cả khi Việt Nam gỡ bỏ toàn bộ rào cản thuế quan đối với hàng hóa Mỹ. Khi được Thượng nghị sĩ Cộng hòa John Kennedy hỏi: “Nếu Việt Nam xóa bỏ mọi rào cản thương mại, Mỹ có nên làm điều tương tự?”, Lutnick trả lời một cách dứt khoát: “Không. Làm vậy là ngu ngốc”.

Đằng sau lời đáp ngắn gọn đó là một thông điệp chiến lược sâu xa: Washington muốn Việt Nam đưa ra một lựa chọn rõ ràng – không chỉ về kinh tế, mà cả về địa chính trị và giá trị.

Giữa Bắc Kinh và Washington: Thử thách chiến lược của Hà Nội

Việt Nam từ lâu tự hào với chiến lược “ngoại giao cây tre”: Mềm dẻo trước sóng gió, giữ được độc lập và không nghiêng hẳn về bên nào. Chiến lược này từng giúp Hà Nội duy trì quan hệ thuận lợi với cả Mỹ lẫn Trung Quốc. Nhưng trong bối cảnh cạnh tranh siêu cường ngày càng khốc liệt, “ngoại giao cây tre” đang đối mặt với giới hạn.

Chính quyền Trump – lần này có tổ chức và chiến lược hơn nhiệm kỳ đầu – đang đánh giá lại mối quan hệ với Việt Nam. Washington không còn coi Hà Nội là đối tác chiến lược tiềm năng một cách mặc định. Thay vào đó, câu hỏi đang được đặt ra là: Liệu Việt Nam có đáng tin cậy như một đối tác lâu dài, hay chỉ là một diễn viên thực dụng “đi dây” giữa các cực quyền lực?

Một cuộc gặp thượng đỉnh giữa Tổng thống Trump và Tổng Bí thư Tô Lâm, dự kiến vào cuối tháng 6 tại Nhà Trắng, sẽ là khoảnh khắc then chốt. Đó không chỉ là dịp để thể hiện biểu tượng chính trị, mà còn là bài kiểm tra cho quyết tâm chiến lược của cả hai bên.

Ba câu hỏi cốt lõi định hình quan hệ Việt – Mỹ

1. Mỹ sẽ đi bao xa – về kinh tế và ngoại giao – nếu Việt Nam không cải cách thực chất?

Chính quyền Trump 2.0 đang yêu cầu các cải cách rõ ràng trong cơ cấu kinh tế định hướng nhà nước của Việt Nam, và mở cửa thị trường cho doanh nghiệp Mỹ. Nếu Việt Nam không đáp ứng, các đòn trừng phạt thương mại sẽ không chỉ dừng ở mức biểu tượng, mà có thể tấn công trực tiếp vào những ngành hàng xuất khẩu chủ lực như dệt may, gỗ, linh kiện điện tử.

2. Vấn đề nhân quyền có là điều kiện tiên quyết cho quan hệ sâu rộng hơn?

Mặc dù Trump từng ưu tiên lợi ích kinh tế hơn nhân quyền, xu thế mới trong Đảng Cộng hòa – với áp lực từ Quốc hội và giới tài trợ – đang đòi hỏi điều ngược lại. Hà Nội có thể phải thực hiện các bước đi cụ thể: Thả tù nhân lương tâm, nới rộng không gian xã hội dân sự, và cải thiện môi trường pháp lý. Nếu không, khả năng nâng cấp quan hệ song phương sẽ bị giới hạn nghiêm trọng.

3. Việt Nam có đủ sẵn sàng để nghiêng về phía Mỹ trong trật tự mới, bất chấp Trung Quốc?

Vị trí địa chiến lược của Việt Nam – trên tuyến hàng hải sống còn và sát cạnh Trung Quốc – là con dao hai lưỡi. Washington không chỉ muốn những tuyên bố suông; họ cần tín hiệu rõ ràng: Từ hợp tác tình báo, quyền tiếp cận quân cảng, cho đến mạng lưới công nghệ số. Sự mập mờ sẽ không còn được chấp nhận.

Nhận định chính trị: Cái giá của sự lưỡng lự – và điểm “deal” có thể xảy ra

Mấu chốt của bất kỳ thỏa thuận nào giữa Tổng thống Trump và Tổng Bí thư Tô Lâm không nằm đơn thuần ở thuế suất hay danh mục hàng hóa – mà ở niềm tin chiến lược. Trump đề cao sự dứt khoát, tính có đi có lại và chiến thắng có thể “rao bán” với cử tri và Quốc hội. Trong khi đó, ông Tô Lâm – người từng đứng đầu Bộ Công an – là hiện thân của ổn định chính trị và kiểm soát nội bộ. Nhưng ông cũng được biết đến là người thực dụng, quyết đoán và hiểu rõ cán cân quyền lực toàn cầu.

Hai bên hoàn toàn có thể đạt một “deal” nếu Hà Nội đưa ra một nhượng bộ đủ rõ ràng để Trump có thể tuyên bố chiến thắng. Điều đó không nhất thiết là một cải cách sâu rộng ngay tức thì, mà có thể là cam kết mở cửa thị trường số và thương mại điện tử cho các công ty Mỹ, hoặc một “lộ trình cải cách pháp quyền” mang tính biểu tượng nhưng có kiểm chứng. Vấn đề là thông điệp phải đủ mạnh để Washington tin rằng Việt Nam đang chuyển hướng chiến lược, không chỉ “câu giờ” như trước.

Đổi lại, Mỹ có thể tạm hoãn áp thuế toàn phần, hoặc chỉ áp một phần giới hạn, tạo ra khoảng đệm 6–18 tháng để Việt Nam thể hiện thiện chí. Trump sẽ tận dụng thỏa thuận này như một bằng chứng về sự hiệu quả của chính sách “áp lực tối đa,” còn Hà Nội có thêm thời gian và không gian để điều chỉnh nội bộ – mà không mất thể diện.

Tuy nhiên, nếu Việt Nam tiếp tục duy trì cách tiếp cận mập mờ, không đưa ra bất kỳ nhượng bộ đáng kể nào – cả về kinh tế lẫn biểu tượng chính trị – thì kịch bản thất bại là rất thực tế. Và khi đó, đây sẽ không chỉ là một cuộc chiến thuế, mà là sự đóng băng chiến lược trong quan hệ Việt–Mỹ, đúng vào lúc thế giới đang tái cấu trúc trật tự địa chính trị một cách nhanh chóng và đầy bất trắc.

Một điều chắc chắn: Trump muốn một “deal” – nhưng đây không còn là “deal thương mại” theo nghĩa truyền thống. Đây là một “deal về tương lai”: Liệu Việt Nam có sẵn sàng mở cửa, nới lỏng kiểm soát và gắn kết chiến lược với Hoa Kỳ như một đối tác đáng tin cậy?

Nếu câu trả lời là có, Washington sẽ sẵn sàng mở hầu bao – từ công nghệ, đầu tư, đến hợp tác quốc phòng và an ninh mạng. Nhưng nếu câu trả lời là không, thỏa thuận sẽ sụp đổ – và cái giá không chỉ là kinh tế, mà là sự tổn thất nghiêm trọng về vị trí chiến lược của Việt Nam trong mắt Mỹ và đồng minh.

Liệu Trung Quốc có ngồi yên? Chắc chắn là không. Bắc Kinh sẽ theo dõi sát sao mọi tín hiệu từ cuộc gặp Trump–Tô Lâm. Nếu nhận thấy Hà Nội nghiêng về Washington, Trung Quốc có thể đáp trả bằng áp lực kinh tế, gián điệp mạng, hoặc thao túng nội bộ – những công cụ mà Bắc Kinh đã sử dụng thành thục với nhiều quốc gia khác. Trong con mắt Trung Nam Hải, một Việt Nam độc lập nhưng “chệch hướng” về phía Mỹ là một rủi ro chiến lược không thể chấp nhận – ít nhất là trong giai đoạn hiện tại.

Định nghĩa lại sự độc lập

Việt Nam từ lâu tự hào là một quốc gia độc lập. Nhưng trong một thế giới đang bị định hình lại bởi cạnh tranh chiến lược và trật tự mới, độc lập không còn là một trạng thái tĩnh – mà phải là một năng lực hành động. Độc lập không chỉ là giữ mình bên ngoài các liên minh, mà là dám xác lập vị trí và vai trò của mình một cách chủ động, có bản lĩnh và có chiến lược.

Ba câu hỏi đặt ra từ phía Washington không đơn thuần là phép thử ngoại giao, mà là một tối hậu thư về tương lai. “Ngoại giao cây tre” từng khéo léo trong quá khứ, nhưng giờ đây đang đứng trước giới hạn lịch sử. Nếu Việt Nam tiếp tục chần chừ, né tránh hoặc gửi đi tín hiệu mơ hồ, không chỉ Mỹ mà cả cộng đồng quốc tế sẽ bắt đầu nghi ngờ về độ tin cậy chiến lược của Hà Nội. Sự mất niềm tin đó sẽ không chỉ dừng lại ở lời cảnh báo – mà có thể biến thành những đòn trừng phạt thực chất về kinh tế, đầu tư, và uy tín ngoại giao.

Việt Nam luôn xem độc lập dân tộc là giá trị cốt lõi. Nhưng giá trị ấy cần được làm mới và chứng minh qua những lựa chọn chiến lược can đảm. Trong bối cảnh hiện nay, câu hỏi không còn là “nghiêng về Mỹ” hay “tránh xa Trung Quốc,” mà là: Việt Nam có dám chọn một tương lai phát triển có chủ quyền và trách nhiệm – hay tiếp tục đi dây trong một thế giới không còn chỗ cho sự mơ hồ?

Việt Nam không cần chọn Mỹ, cũng không cần chọn Trung Quốc. Nhưng Việt Nam phải chọn cho chính mình. Phải chọn cải cách mạnh mẽ để xây dựng một nền kinh tế có khả năng tự cường. Phải chọn bảo vệ quyền con người như một nền tảng cho phát triển bền vững. Phải chọn hội nhập sâu rộng và có trách nhiệm trong một trật tự thế giới đang định hình lại.

Và trên hết, Việt Nam phải dám chọn một khát vọng lớn hơn – đó là: Một Việt Nam tự do, dân chủ và thịnh vượng.

__________________