Thời thịnh dùng đức mà trị- Thời loạn dùng pháp mà trị. Cái "chiêu" trị nước này đã được lịch sử nhắc nhiều lắm, thiết nghĩ không cần bàn thêm gốc gác.
Thuở Xuân Thu- Chiến Quốc bên Tàu, thiên hạ rối beng, các bè phái tìm đủ mọi kế bình thiên hạ. Tới khi anh Tần Thủy Hoàng, nghe lời Hàn Phi, thời loạn phải dùng pháp mà trị, ảnh thành công.
Ở phương Nam, thuở loạn 12 xứ quân, tình thế thiên hạ tương tự, Đinh Tiên Hoàng cũng mạnh tay dùng pháp. Thiên hạ quy về một mối.
Đặc biệt hơn, còn 2 đại diện "dữ dội" của việc dùng pháp, đó là 2 anh bên trời Âu, Hitler và Stalin. Hai anh này đẩy "pháp" lên tới "đỉnh cao", dùng toàn dân "quản" lẫn nhau, theo dõi lẫn nhau, giám sát lẫn nhau. Ba thằng ngồi nhậu với nhau, nhưng không thằng nào biết chắc thằng nào theo phe nào. Bởi toàn dân đều có thể là mật vụ, là cảnh sát ngầm, đều có thể bất ngờ tố nhau té ngửa, cho dù là anh em ruột thịt, cha mẹ con cái trong nhà...
Và ngó ngược lại lịch sử, cả 4 anh đều thành công, thu gom toàn thiên hạ về một mối. Tuy nhiên, triều đại cả 4 anh đều ngắn ngủi và kết thúc như thế nào, ai cũng biết rồi.
Nguyễn Danh Lam