Vì sao tế bào ung thư gây tử vong: tìm hiểu cơ chế phức tạp phía sau
 

Trong nhận thức của nhiều người, tế bào ung thư là “kẻ sát thủ số một” đối với sức khỏe. Nhưng tế bào ung thư vốn là “biến thể” của tế bào cơ thể; khi cơ thể chết thì chúng cũng mất nền tảng để tồn tại. Vậy vì sao tế bào ung thư vẫn “một mực” đẩy cơ thể đến cái chết? Muốn giải đáp câu hỏi này, cần hiểu sâu về đặc tính của tế bào ung thư, cách chúng tương tác với cơ thể, và cơ chế đáp ứng của chính cơ thể.
Sự “tăng sinh điên cuồng” của tế bào ung thư
Đặc điểm nổi bật nhất của tế bào ung thư là tăng sinh không kiểm soát. Tế bào bình thường tăng trưởng, phân chia và chết theo chương trình chặt chẽ, giống như một cỗ máy vận hành theo quy trình. Ngược lại, tế bào ung thư như bị “sửa mã chương trình”, có được “siêu năng lực” tăng sinh gần như vô hạn. Tăng sinh liên tục khiến tế bào ung thư tích tụ nhanh, tạo thành khối u. Khối u lớn dần giống một “quả bom hẹn giờ” trong cơ thể, từ từ chèn ép mô và cơ quan xung quanh.
Ví dụ ở ung thư phổi, phổi vốn là nơi trao đổi khí. Khi khối u phát triển, nó chiếm chỗ trong phổi, làm phế nang khó giãn nở – co lại bình thường, ảnh hưởng hấp thu oxy và thải CO₂. Khối u tiếp tục lớn sẽ làm chức năng phổi suy giảm nặng, cuối cùng có thể dẫn đến suy hô hấp, đe dọa tính mạng.
Sự “xâm lấn và di căn”
Tế bào ung thư không chỉ phát triển ở vị trí nguyên phát mà còn rất xâm lấn, có thể di căn sang mô lân cận hoặc cơ quan xa. Chúng giống như kẻ xâm lược tinh ranh, có thể vượt qua hàng rào mô, đi vào mạch máu hoặc mạch bạch huyết, theo tuần hoàn máu/bạch huyết lan khắp cơ thể và “đóng trại” ở nơi mới, hình thành khối di căn.
Ví dụ ung thư vú có thể di căn theo bạch huyết đến hạch nách, hoặc theo máu đến xương, gan, phổi… Khi di căn tới cơ quan khác, chúng tiếp tục tăng sinh và phá hủy cấu trúc – chức năng cơ quan đó. Di căn gan làm ảnh hưởng chuyển hóa và giải độc; di căn xương gây phá hủy xương, đau, thậm chí gãy xương. Di căn rộng khiến bệnh tiến triển nhanh và điều trị khó hơn nhiều.
Cướp dinh dưỡng và rối loạn chuyển hóa
Tế bào ung thư tăng sinh nhanh nên cần rất nhiều năng lượng và dinh dưỡng, vì thế chúng “cướp” các chất cơ thể cần như glucose, acid amin, acid béo… Điều này khiến tế bào bình thường thiếu dinh dưỡng, hoạt động kém dần. Về lâu dài, người bệnh trở nên gầy sút, yếu, miễn dịch giảm và dễ mắc thêm nhiều bệnh khác.
Không chỉ vậy, chuyển hóa của tế bào ung thư còn khác tế bào bình thường. Tế bào bình thường chủ yếu tạo năng lượng bằng hô hấp hiếu khí, còn tế bào ung thư dù đủ oxy vẫn có xu hướng dùng đường phân kỵ khí (hiệu suất thấp hơn nhưng tạo năng lượng nhanh) — gọi là hiệu ứng Warburg. Quá trình này tạo nhiều lactate và chất thải chuyển hóa; khi tích tụ, chúng có thể góp phần gây mất cân bằng môi trường trong cơ thể, làm rối loạn chuyển hóa và tiếp tục tổn hại chức năng cơ quan.
Phá vỡ hệ miễn dịch
Cơ thể có hệ miễn dịch như “người gác cổng”, luôn giám sát tế bào bất thường; khi phát hiện tế bào ung thư, hệ miễn dịch sẽ kích hoạt phản ứng để tấn công. Tuy nhiên, tế bào ung thư rất “khôn”, có nhiều cách né tránh miễn dịch:
Thay đổi một số phân tử trên bề mặt khiến miễn dịch khó nhận diện
Tiết ra các cytokine ức chế hoạt tính tế bào miễn dịch
Các thành phần trong vi môi trường khối u hỗ trợ chúng trốn tránh và tạo môi trường thuận lợi cho khối u phát triển
Khi tế bào ung thư tăng lên và lan rộng, “gánh nặng” lên hệ miễn dịch ngày càng lớn, cuối cùng hệ miễn dịch có thể bị “kéo kiệt sức” và không còn chống đỡ hiệu quả.
Biến chứng đe dọa tính mạng
Ở giai đoạn muộn, bệnh nhân ung thư thường gặp nhiều biến chứng nặng, cũng là nguyên nhân quan trọng gây tử vong. Do khối u xâm lấn phá hủy mô và làm suy giảm sức đề kháng, người bệnh dễ nhiễm trùng. Ví dụ bệnh nhân ung thư phổi do chức năng phổi và hàng rào bảo vệ đường thở giảm, dễ viêm phổi; nhiễm trùng nặng có thể dẫn đến suy hô hấp.
Ung thư cũng có thể gây các biến chứng như xuất huyết. Khi khối u ăn lan vào mạch máu, có thể gây vỡ mạch và chảy máu. Với chảy máu lớn ở cơ quan quan trọng, tình trạng có thể trở nên nguy hiểm nhanh. Ngoài ra, bệnh nhân nằm lâu dễ hình thành huyết khối tĩnh mạch sâu; nếu cục máu đông di chuyển lên phổi có thể gây thuyên tắc phổi, một biến cố rất nguy hiểm.
Theo dữ liệu từ Viện Ung thư Quốc gia Hoa Kỳ (cancer.gov): trong các nguyên nhân tử vong do ung thư, khoảng 50%do khối u xâm lấn cơ quan quan trọng dẫn tới suy chức năng cơ quan, 30% do biến chứng như nhiễm trùng, xuất huyết…, và 20% liên quan đến yếu tố điều trị hoặc nhiều yếu tố phối hợp. Những con số này cho thấy cơ chế ung thư gây tử vong là phức tạp và đa dạng.
Kết luận
Dù tế bào ung thư cuối cùng cũng chết theo cơ thể, nhưng trong quá trình đó, nhờ các đặc tính như tăng sinh không kiểm soát, xâm lấn–di căn, cướp dinh dưỡng, làm rối loạn chuyển hóa, né tránh miễn dịch và gây biến chứng nặng, chúng có thể từng bước đẩy cơ thể vào tình trạng suy kiệt và mất chức năng sống.
Hiểu cơ chế ung thư gây tử vong giúp chúng ta nhận thức sâu hơn về bệnh, hỗ trợ cho phòng ngừa, chẩn đoán và điều trị, đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của tầm soát sớm và can thiệp kịp thời. Hy vọng tương lai sẽ có thêm nhiều phương pháp chống ung thư hiệu quả để vượt qua thách thức lớn này.

VietBF@sưu tập