Loại cá thịt ngọt như mì chính, không tanh, là “ngũ quý hà thủy”: Dân sành nhìn thấy ngoài chợ tranh nhau mua
 

Cá bỗng là loài cá nước ngọt phân bố chủ yếu ở trung và thượng lưu các con sông lớn phía Bắc Việt Nam như sông Lô, sông Gâm. Loài cá này từng được dân gian xưng tụng “ngũ quý hà thủy”.

Ở nhiều địa phương như Tuyên Quang, Yên Bái, cá bỗng không chỉ là nguồn thực phẩm quý mà còn gắn bó mật thiết với đời sống văn hóa, sinh hoạt của cộng đồng dân cư bản địa.

Cá bỗng có màu xám thẫm, lưng màu đen hoặc xám xanh, nhạt dần về phía bụng, vây cá có màu đỏ nhạt. Cá được coi là đặc sản do thịt ngọt, ruột nhỏ, không tanh, có hàm lượng dinh dưỡng cao và là 1 trong 5 loại cá tiến vua ngày xưa, bên cạnh cá lăng, cá anh vũ, cá dầm xanh, cá chiên.

Sản phẩm cá bỗng Hà Giang (cũ) được cấp Giấy chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý.

Cá thường sinh sống ở những đoạn sông nước chảy xiết, sạch và giàu oxy, vì vậy việc khai thác hay nuôi dưỡng không hề dễ dàng. Để cá sống khỏe và phát triển tốt, bà con phải dẫn nước từ suối đầu nguồn hoặc các mạch nước từ khe đá về ao (có dòng chảy liên tục). Đây là những nơi có nguồn nước trong lành và sạch.

Cá được chăm sóc chủ yếu theo phương pháp nuôi quảng canh, tận dụng nguồn thức ăn có sẵn tại địa phương như rau, lá sắn, thân chuối băm nhỏ, bèo…

Tốc độ sinh trưởng chậm, yêu cầu môi trường khắt khe khiến cá bỗng trở thành loại thủy sản có giá trị cao, không phải lúc nào cũng có sẵn trên thị trường.

Ở một số địa phương miền núi phía Bắc, việc nuôi cá bỗng trong ao, đầm nước tự nhiên được xem là nghề truyền thống, được truyền từ đời này sang đời khác, đặc biệt phổ biến trong cộng đồng người Tày.

Loại cá giàu dinh dưỡng

Không chỉ được đánh giá cao về hương vị, cá bỗng còn là thực phẩm giàu giá trị dinh dưỡng. Thịt cá chứa hàm lượng protein cao, cùng nhiều vitamin và khoáng chất cần thiết cho cơ thể. Đặc điểm thịt chắc, thớ mịn, ít mỡ giúp cá bỗng dễ tiêu hóa, phù hợp với nhiều đối tượng, từ người lớn tuổi đến trẻ em.

Vị ngọt tự nhiên của thịt cá được ví “ngọt như mì chính”, là yếu tố khiến cá bỗng trở thành nguyên liệu được ưa chuộng trong ẩm thực truyền thống cũng như các bữa tiệc gia đình.

Theo báo điện tử tỉnh Tuyên Quang, trong đời sống người Tày ở Tuyên Quang, cá bỗng không đơn thuần là món ăn thường ngày mà còn xuất hiện trong những dịp quan trọng như lễ Tết, cưới hỏi hay các nghi lễ cộng đồng. Việc lựa chọn cá bỗng để đãi khách thể hiện sự trân trọng, hiếu khách và mong muốn mang đến những điều tốt đẹp nhất cho người đối diện. Chính vì vậy, cá bỗng được xem như biểu tượng của sự đủ đầy, sung túc và gắn kết cộng đồng.

Từ nguyên liệu cá bỗng, người dân địa phương đã sáng tạo nên nhiều món ăn mang đậm dấu ấn, nổi tiếng nhất phải kể đến gỏi cá bỗng sông Lô. Đây là món ăn được chế biến cầu kỳ, đòi hỏi cá phải thật tươi.

Món gỏi cá bỗng sông Lô

Sau khi làm sạch, thịt cá được lọc khéo léo, thái lát mỏng rồi trộn cùng các loại rau thơm, gia vị truyền thống, tạo nên hương vị hài hòa giữa vị ngọt của cá, vị chua thanh và chút cay nhẹ. Với nhiều thực khách, gỏi cá bỗng là món ăn “đã thử một lần là khó quên”.

Bên cạnh gỏi, cá bỗng còn được chế biến thành nhiều món quen thuộc nhưng không kém phần hấp dẫn như nướng than hồng, hấp, nấu canh chua hay xé phay trộn rau rừng. Ở Tuyên Quang, cá bỗng thường được nướng cùng nghệ, giềng, sả, tạo mùi thơm đặc trưng, ăn kèm rau sống và nước chấm riêng của từng vùng. Mỗi cách chế biến đều tôn lên vị ngọt tự nhiên của thịt cá, phản ánh sự tinh tế trong ẩm thực miền núi phía Bắc.

Ngày nay, cá bỗng không chỉ xuất hiện trong bữa cơm gia đình hay mâm cỗ truyền thống mà còn được nhiều nhà hàng, quán ăn đặc sản đưa vào thực đơn, phục vụ du khách. Việc kết hợp giữa phương thức chế biến truyền thống và cách trình bày hiện đại đã giúp cá bỗng dần khẳng định vị thế trong bản đồ ẩm thực Việt Nam. Năm 2023, loại cá này đã vào top 121 món ẩm thực tiêu biểu của Việt Nam, trở thành niềm tự hào của đồng bào dân tộc Tày.

Tổng hợp