Tự tử vì bị Trump trục xuất
 

Hôm qua, tôi ghé nhà thờ St. Susanna ở Dedham, Massachusetts, chỉ để nhìn tận mắt dòng chữ “ICE WAS HERE” mà nhà thờ từng trưng bày trong hang đá Hài Đồng Giáng Sinh vài tuần trước—một tấm hình đã làm dư luận xôn xao khắp nơi. Sáng thứ Bảy, khuôn viên vắng tanh. Bãi đậu xe rộng mà chỉ lác đác 1-2 chiếc. Trời lạnh khoảng 32°F (0°C), cái lạnh khiến người ta bước nhanh hơn, nhưng cũng khiến lòng người dễ chùng xuống.

Cuộc gặp bất ngờ trong cái lạnh Dedham
Tôi đi vòng qua trước sân để quan sát vị trí hang đá trước khi bấm máy quay vài hình ảnh. Bên phải nhà thờ có một tòa nhà rộng, tôi đoán là nơi sinh hoạt của các linh mục. Tôi vừa định bấm chuông thì một vị cao niên mở cửa mời vào, bảo ngoài trời lạnh quá. Tôi hỏi nhanh: “Cha có phải linh mục Joseph Josoma không?” Ông mỉm cười: “Không, tôi là linh mục Stephen.” Tôi giới thiệu mình là người gốc Việt và đến tìm hiểu về câu chuyện “ICE WAS HERE”. Nghe đến hai chữ “người Việt”, cha Stephen thoáng ngạc nhiên, rồi bắt đầu kể—không phải kể về một khẩu hiệu, mà kể về một bi kịch.

Ông Joseph Nghĩa Vy: thuyền nhân, tù tội, và nỗ lực làm lại cuộc đời
Theo lời cha Stephen, ông Joseph Nghĩa Vy, 64 tuổi, là thuyền nhân đến Mỹ vào thập niên 80, sống một mình, không có người thân ở đây. Thời trẻ, ông vướng vào vòng lao lý trong một vụ án nghiêm trọng và phải trả giá bằng hơn một thập niên sau song sắt. Cha kể lại rằng khi còn trẻ vì nóng tính, ông có ẩu đả gây thương tích cho một cô gái; ông đưa cô đi bệnh viện nhưng dọc đường lại gặp tai nạn xe, ông bị thương và một người đi cùng thiệt mạng. Đó là một đoạn đời vừa rối, vừa nặng, vừa đủ để đẩy một con người xuống đáy.

Nhưng ông đã ra tù được 18 năm. Ông được cộng đồng Công giáo Norfolk Bethany nâng đỡ, cưu mang để làm lại từ đầu. Tám năm gần đây, ông làm nghề chải lông, làm đẹp cho chó (dog groomer), sống lặng lẽ, không phát sinh thêm rắc rối pháp luật. Ông còn tham gia các chương trình hướng dẫn, hỗ trợ những cựu tù nhân khác quay về đời thường—một kiểu chuộc lỗi bằng cách giúp người khác đừng lạc đường như mình từng lạc.

ICE bắt tháng 6, trục xuất về Việt Nam và cú rơi tuyệt vọng
Cha Stephen kể rằng vào tháng 6 năm nay, ông Nghĩa bị ICE bắt vào trại tạm giam. Vài tháng sau, ông bị trục xuất về Việt Nam—nơi ông đã rời đi từ mấy chục năm trước, không còn quen biết ai, không còn mạng lưới nâng đỡ, không còn “mái hiên” để trú. Cha nói thêm: đầu tháng 11, cha nghe tin phía Việt Nam có thể không chấp nhận để ông ở lại vì xem ông là tội phạm hình sự, và có khả năng bàn giao để đưa ông đến một quốc gia khác, nghe đâu là El Salvador. Trong một đời người, có những cú sốc không làm ta ngã ngay, nhưng làm ta rạn nứt từ bên trong—âm thầm, lạnh lẽo và kéo dài.

Theo lời kể, ngày 7 tháng 11 năm 2025, ông Nghĩa đã tự kết liễu đời mình. Một người từng được cứu lần thứ hai ở Mỹ nhờ lòng nhân ái của cộng đồng và niềm tin tôn giáo, rốt cuộc lại gục ngã vì một cú đổi chiều của thời cuộc. Có những cái chết không chỉ là một cái chết; nó là dấu chấm hết của một hành trình dài cố gắng “trở thành người tốt” trong một hệ thống không luôn cho cơ hội sửa sai.

Vì sao câu chuyện gây bùng nổ tranh cãi?
Khi câu chuyện lan ra, phản ứng trên mạng xã hội lập tức chia làm hai bờ đối nghịch. Một bên thương cảm: “Ông ấy đã trả giá rồi, đã sống tử tế suốt nhiều năm, sao vẫn bị xô đi?” Bên kia lạnh lùng: “Luật là luật, có tội thì phải trả.” Có người đổ lỗi cho chính quyền Trump, có người nói luật di trú tồn tại từ trước, Trump chỉ “thi hành”. Có người trách Việt Nam không nhận. Có người nghi ngờ chi tiết, nghi ngờ mốc thời gian, nghi ngờ cả tấm ảnh ngôi mộ. Và cũng có những lời nặng nề, mạt sát, nguyền rủa—thứ ngôn ngữ không hề giúp ai hiểu thêm điều gì, nhưng rất giỏi làm vết thương sâu hơn.

Trong phần bình luận, một ý đáng chú ý được nhắc đi nhắc lại: luật di trú và tòa di trú có khi không vận hành theo trực giác “đã mãn án là xong” như nhiều người nghĩ. Có những trường hợp phạm tội từ rất lâu, ra tù đã lâu, sống lương thiện nhiều năm, vẫn có thể bị lôi lại vào tiến trình trục xuất. Thậm chí có người từng phục vụ quân đội cũng không chắc miễn nhiễm nếu quá khứ có bản án thuộc diện bị xem là nghiêm trọng. Vì vậy, tranh luận “đáng hay không đáng” thường va vào một bức tường: hệ thống không hỏi cảm xúc, nó hỏi điều khoản.

Điều còn lại sau một cái chết
Nếu không có cuộc gặp tình cờ với cha Stephen hôm ấy, có lẽ rất ít người Việt biết rằng đã có một đồng hương sống lặng lẽ, làm việc lương thiện, cố chuộc lỗi bằng tử tế, rồi vẫn bị xô khỏi nơi họ gọi là nhà—để cuối cùng rơi vào tuyệt vọng. Câu chuyện này không nhằm biến ai thành biểu tượng chính trị, càng không phải để “mượn áo nhà thờ” làm bình phong. Nó chỉ nhắc chúng ta một điều: dưới những khẩu hiệu cứng như đá, luôn có con người bằng xương bằng thịt.

Luật có thể là luật. Nhưng xã hội vẫn cần lòng thương. Và cộng đồng vẫn cần hiểu biết: hiểu rằng di trú không đơn giản là “hợp pháp hay bất hợp pháp”, “tội hay không tội”, mà còn là những mảnh đời bị treo lơ lửng giữa quá khứ và hiện tại. Trước khi phán xét bằng một câu gọn lỏn, hãy thử đặt câu hỏi: nếu người đó là anh em mình—mình muốn được nghe một câu chửi, hay muốn được chìa một bàn tay?


Bryant Trần

Trao nhân nào nhận quả nấy.