Số người gốc Việt sống chui ở nước ngoài tăng lên mức kỷ lục 517.000 người
 

Một kỷ lục buồn trong bóng tối thống kê
Có những con số không nằm trên bảng điện tử chứng khoán, không xuất hiện trong bản tin thời tiết, nhưng lại treo lơ lửng trên đời sống của hàng trăm ngàn con người như một chiếc bóng dài. Gần đây, nhiều ước tính tổng hợp cho rằng số người gốc Việt sống ở nước ngoài trong tình trạng “không giấy tờ” đã lên mức kỷ lục — khoảng 517.000 người. Dù đây chỉ là con số ước tính, nó vẫn gợi một điều lạnh người: “vùng xám” đang rộng ra, không còn là chuyện cá biệt.

Những mảnh ghép rời rạc từ nhiều quốc gia
Nhìn vào từng quốc gia, bức tranh càng hiện rõ tính “toàn cầu” của câu chuyện. Chỉ riêng tại Mỹ, các thống kê/điều tra theo hướng ước lượng dân số không giấy tờ đã từng nêu con số khoảng 104.000 người gốc Việt. Ở Đài Loan, số trường hợp được nhắc tới là 57.611. Tại Nhật Bản, con số hơn 14.000. Tại Hàn Quốc, trên 10.000 (và nhiều nguồn cho rằng thực tế còn cao hơn rất nhiều). Ở Anh Quốc, các ước tính phổ biến thường đặt khoảng 50.000 người Việt không giấy tờ — có nơi còn đưa ra biên dao động rộng hơn. Những con số ấy không phải để khoe “đông”, mà để thấy một điều: người Việt đang hiện diện ở rất nhiều nền kinh tế phát triển, nhưng một phần không nhỏ lại phải sống bằng một danh phận mong manh, luôn nửa bước trong nỗi sợ.

Lực đẩy từ quê nhà: bất ổn, cửa quyền, và cái giá của một lần “sai luật”
Nếu chỉ nhìn bề mặt, người ta hay đổ tất cả cho “ham giàu”, cho “mơ Tây”. Nhưng nếu chịu cúi xuống một chút, sẽ thấy có những lực đẩy rất thật từ quê nhà: kinh tế bấp bênh, cơ hội việc làm không đồng đều, chuyện xin–cho và “đi đúng cửa” vẫn ám ảnh nhiều người, còn niềm tin vào công bằng thì thường bị bào mòn theo từng va chạm nhỏ.

Trong bối cảnh đó, càng nhiều người chọn đi — và càng nhiều người đã đi thì… cố bám lại. Vì trở về không chỉ là chuyện mua vé máy bay. Trở về còn là câu hỏi: về rồi làm gì, sống bằng gì, có thoát được vòng quay cũ không?

Từ sau giai đoạn lãnh đạo mới ở Hà Nội định hình rõ hơn sau năm 2024, xu hướng “siết kỷ cương” được nhấn mạnh mạnh mẽ. Điều người dân cảm nhận rõ nhất đôi khi không nằm ở những khẩu hiệu lớn, mà nằm ở chiếc ví mỗi ngày: mức phạt, mức phí, mức chế tài tăng lên và được thực thi gắt hơn. Những đợt tăng mạnh tiền phạt giao thông, những quy định chặt hơn khiến chi phí vận hành đời sống và làm ăn đội lên — và với người lao động nghèo, chỉ cần một cú trượt chân cũng đủ biến cả tháng lương thành tro bụi.

Bởi vậy, có những người ra đi không phải vì “muốn làm liều”, mà vì sợ tương lai ở nhà quá chật. Rồi sang tới nơi, họ lại sợ một thứ tương lai khác: bị rơi khỏi giấy tờ, khỏi hệ thống, khỏi mọi lối hợp pháp. Thế là kẹt.

Đằng sau mỗi con số là một đời người “không dám thở mạnh”
Là đi làm mà sợ bị chặn xe. Là bệnh cũng ráng chịu, vì một lần vào bệnh viện có thể kéo theo cả chuỗi rủi ro. Là sống ở nơi mình đang góp sức xây dựng mỗi ngày, nhưng luôn phải nói chuyện nhỏ lại, bước chân nhẹ lại, và lúc nào cũng chuẩn bị sẵn một kịch bản tệ nhất.

Nỗi khổ nhất của “không giấy tờ” không chỉ là thiếu một tấm thẻ. Mà là thiếu quyền được bình thường: quyền gọi cảnh sát khi bị bóc lột mà không run, quyền tranh cãi khi bị ăn hiếp mà không sợ bị hỏi giấy tờ, quyền làm người mà không phải sống như một cái bóng.

===========

Mỹ: ước tính khoảng 104.000 người gốc Việt không giấy tờ theo CMS được trích dẫn trong một bài điều tra.
USC Center for Health Journalism

Đài Loan: số “mất liên lạc/không giấy tờ” người Việt 57.611 (mốc cuối 1/2025).

Nhật: số “quá hạn/ở lại bất hợp pháp” người Việt được nêu khoảng 14.296 (mốc đầu 2025).

Việt Nam tăng mạnh phạt giao thông từ 1/1/2025 theo Nghị định mới (nhiều bài tường thuật nêu mức phạt tăng mạnh).

CPI 2024 của Transparency International: Việt Nam 40 điểm, xếp hạng 88/180 (thước đo “cảm nhận tham nhũng” khu vực công).
Transparency.org

Anh: ước tính người Việt không giấy tờ ở UK thường được nêu trong khoảng 50.000 người.