VietBF - Muốn thoát khỏi cái bóng Mỹ, châu Âu đối mặt phép thử nội bộ

Từ kinh tế đến quốc phòng, những khác biệt lợi ích đang thử thách khả năng hành động chung của Liên minh châu Âu.

Những chỉ trích gay gắt của Tổng thống Mỹ Donald Trump nhằm vào châu Âu đang trở thành chất xúc tác mới thúc đẩy Liên minh châu Âu tăng tốc nỗ lực tự chủ về kinh tế, quốc phòng và chính trị. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, mong muốn “đứng trên đôi chân của mình” của châu Âu vẫn vấp phải những bất đồng sâu sắc ngay trong nội bộ khối.
Tại hội nghị thượng đỉnh ở Brussels diễn ra hôm nay, 19/12, các nhà lãnh đạo Liên minh châu Âu (EU) dự kiến thảo luận và thông qua một loạt quyết sách liên quan đến việc hỗ trợ Ukraine, tăng chi tiêu quốc phòng và nâng cao năng lực cạnh tranh của châu Âu trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược ngày càng gay gắt với Mỹ và Trung Quốc. Đây được coi là những trụ cột then chốt trong tham vọng xây dựng “tự chủ chiến lược” - khái niệm đã được EU nhấn mạnh trong nhiều năm gần đây.

Tuy vậy, khoảng cách giữa tuyên bố chính trị và khả năng hành động thống nhất của châu Âu vẫn còn rất lớn.

Kinh tế - Phép thử của tự chủ chiến lược

Một trong những minh chứng rõ nét nhất cho những rạn nứt nội bộ hiện nay là tranh cãi xoay quanh thỏa thuận thương mại tự do giữa EU và khối Mercosur gồm Argentina, Brazil, Paraguay và Uruguay. Với lãnh đạo EU, việc thúc đẩy thỏa thuận Mercosur không chỉ mang ý nghĩa kinh tế mà còn là thông điệp địa chính trị, thể hiện năng lực hành động độc lập của châu Âu tại một khu vực đang trở thành điểm cạnh tranh ảnh hưởng giữa Mỹ và Trung Quốc.
Một quan chức cấp cao EU nhận định rằng, Mercosur chính là “câu trả lời” của châu Âu trước những chỉ trích từ Washington, trước chính sách thương mại của Mỹ, cũng như trước sự trỗi dậy của Trung Quốc và Nga trong một trật tự quốc tế ngày càng mang tính giao dịch.

Tuy nhiên, Pháp cùng với một số quốc gia khác tiếp tục giữ lập trường phản đối, khiến tiến trình đàm phán rơi vào bế tắc. Tại Pháp và Italy, sự hoài nghi đối với Mercosur xuất phát từ lo ngại thỏa thuận sẽ mở đường cho nông sản giá rẻ từ Mỹ Latinh tràn vào, gây tổn hại cho ngành nông nghiệp trong nước vốn có ảnh hưởng lớn về chính trị và xã hội.

Đối với các nước ủng hộ như Đức và Tây Ban Nha, Mercosur lại được xem là cơ hội chiến lược để doanh nghiệp châu Âu mở rộng sang các thị trường mới, giảm lệ thuộc vào Mỹ và Trung Quốc. Họ cho rằng, việc Pháp tiếp tục chặn thỏa thuận không chỉ làm suy yếu uy tín của EU mà còn mâu thuẫn với chính lập luận lâu nay của Paris về “chủ quyền châu Âu”.

Về phía Pháp, Chính phủ nước này cho rằng lập trường phản đối Mercosur không đi ngược lại mục tiêu tự chủ chiến lược, mà trái lại, phù hợp với quan điểm bảo vệ sản xuất trong nước và duy trì các tiêu chuẩn cao của EU. Tuy nhiên, giới quan sát cho rằng, yếu tố chính trị nội bộ đóng vai trò không nhỏ. Tại Pháp, nỗi lo về làn sóng bất mãn của cử tri, trong bối cảnh phe cực hữu đang dẫn đầu các cuộc thăm dò trước thềm bầu cử Tổng thống năm 2027 khiến chính quyền thận trọng với bất kỳ thỏa thuận nào có thể bị xem là “hy sinh lợi ích quốc gia”.

Trong khi đó, đa số các nước thành viên EU lại coi lập trường cứng rắn của Pháp là phản tác dụng, đặc biệt vào thời điểm châu Âu đang chịu áp lực lớn từ cả Washington lẫn Bắc Kinh và cần đa dạng hóa quan hệ thương mại để giảm rủi ro chiến lược.

Quốc phòng: Lo ngại mất quyền kiểm soát

Những bất đồng tương tự cũng xuất hiện trong lĩnh vực quốc phòng. Trước sự khó lường trong chính sách của Mỹ và những lo ngại an ninh, Ủy ban châu Âu đang thúc đẩy các quốc gia thành viên tham gia những dự án quốc phòng chung, tập trung vào các năng lực then chốt như máy bay không người lái và hệ thống phòng thủ chống máy bay không người lái (UAV).Tuy nhiên, các cường quốc quân sự trong EU như Pháp và Đức tỏ ra dè dặt. Họ lo ngại rằng việc trao thêm vai trò điều phối cho Brussels có thể làm suy giảm quyền tự chủ quốc phòng quốc gia và ảnh hưởng đến các ưu tiên chiến lược riêng.

Việc các dự án quốc phòng chủ lực không được đưa vào dự thảo kết luận hội nghị thượng đỉnh cho thấy mức độ nhạy cảm của vấn đề. Dù Ủy ban châu Âu đang nỗ lực trấn an rằng các nước vẫn giữ quyền kiểm soát đối với tài sản và ngân sách quốc phòng thì sự hoài nghi vẫn còn tồn tại.

Giới hạn của tự chủ

Tranh cãi về việc sử dụng tài sản Nga bị đóng băng để bảo đảm cho khoản vay 210 tỷ euro hỗ trợ tài chính cho Ukraine cũng tiếp tục phơi bày những khó khăn của EU khi muốn hành động như một chủ thể chiến lược độc lập. Đây không chỉ là vấn đề kỹ thuật tài chính mà còn liên quan trực tiếp đến pháp lý, chính trị và quan hệ đối ngoại của khối.

Nếu không có nguồn tài trợ bổ sung, Ukraine được cảnh báo có thể rơi vào khủng hoảng tài chính ngay từ năm sau, làm gia tăng nguy cơ thất bại quân sự và bất ổn an ninh tại châu Âu. Tuy nhiên, đề xuất này đang bộc lộ rõ những chia rẽ nội khối, khi một số nước lo ngại rủi ro pháp lý và tài chính, trong khi những nước khác coi đây là lựa chọn khả thi gần như duy nhất. Tranh luận quanh vấn đề này tiếp tục cho thấy giới hạn của tham vọng tự chủ chiến lược của EU, khi khối phải đưa ra những quyết định mang tính tiền lệ trong một môi trường địa chính trị ngày càng bất định.

Trong bối cảnh đó, câu hỏi liệu Tổng thống Donald Trump đang thúc đẩy hay kìm hãm nỗ lực tự chủ chiến lược của châu Âu vẫn chưa có câu trả lời rõ ràng. Tuy nhiên, các nhà lãnh đạo EU hiểu rằng thời gian cho việc trì hoãn đang ngày càng thu hẹp.

Như lời một quan chức EU thừa nhận, các cuộc thảo luận có thể kéo dài suốt đêm hay xuyên qua các kỳ nghỉ cuối tuần, nhưng khi những vấn đề mang tính sống còn đối với tương lai của châu Âu được đặt lên bàn, lựa chọn duy nhất còn lại là phải đưa ra quyết định - dù điều đó đồng nghĩa với việc phơi bày rõ hơn những khác biệt nội tại của chính mình.