Hồ Con Rùa – ký ức lãng mạn giữa khung trời đại học Sài Gòn
 

Từ cái hồ nhỏ buồn hiu đến một công trường thức giấc
Ngày xưa, giữa “khung trời đại học” với Luật, Y, Kiến trúc, con đường Duy Tân cây dài bóng mát… chỉ có một cái hồ nhỏ nằm buồn hiu. Khu đất rộng gần một hecta nhưng như bị bỏ quên giữa lòng Sài Gòn rộn rã, sinh viên đi ngang nhiều hơn dừng lại. Mãi đến giữa thập niên 1960, nơi đây mới thật sự bừng tỉnh khi bản thiết kế của kiến trúc sư Nguyễn Kỳ được chọn trong cuộc thi quy hoạch công trường. Một ý tưởng hiện đại, táo bạo, thổi vào khoảng trống ấy hơi thở mới của một đô thị đang muốn trẻ lại.

Hồ Con Rùa – phiên bản có… con rùa
Cuộc trùng tu, tôn tạo năm 1972 mới thật sự biến chỗ ấy thành kỷ niệm khó quên của bao thế hệ tuổi trẻ Sài Gòn. Giữa hồ mọc lên những cột bê tông cao vút, trên mỗi cột là năm cánh tay xòe ra nâng một “nhụy hoa” bê tông thanh mảnh. Bên ngoài là vòng xoay giao thông tấp nập, bên trong hồ là hệ thống lối đi bê tông xoắn ốc, dẫn bước người ta dần dần tiến vào trung tâm. Ở đó, trên lưng một con rùa đồng khổng lồ là tấm bia khắc tên các quốc gia công nhận Việt Nam Cộng Hòa. Đám học trò ngày ấy hễ rảnh là kéo nhau tới, đứa nào cũng phải leo lên lưng rùa chụp hình, nghịch phá, ngồi vắt vẻo trên mép hồ buông chân xuống làn nước. Từ đó, cái tên “hồ Con Rùa” ra đời, thân thuộc tới mức cái tên chính thức “Công trường Quốc Tế” dần bị lùi vào bóng mờ giấy tờ.

Thiết kế táo bạo, lãng mạn giữa Sài Gòn thực dụng
Nếu nhìn kỹ, hồ Con Rùa là một công trình vừa đơn giản vừa đầy chất thơ. Những lối đi bê tông nổi, lát đá rửa để bám chân, uốn lượn trên mặt nước mà không hề có lan can che chắn. Ngay khi hoàn thành, nhiều người đã “la hoảng”, sợ sinh viên nghịch ngợm sẽ té xuống hồ. Vậy mà suốt mấy chục năm, chuyện té hồ gần như không trở thành vấn nạn, cùng lắm chỉ là vài cú hụt chân ướt giày – đổi lại là vô số ký ức thanh xuân. Các kiến trúc sư trẻ sau này nhìn lại vẫn phải gật đầu: người thiết kế đã khéo léo dẫn tầm nhìn và bước chân của người đi theo đường xoắn ốc, hút họ về khu trung tâm nên ít ai mải mê lơ đễnh. Giữa một Sài Gòn chuộng công năng và hình khối rõ ràng, hồ Con Rùa là một “ca lạ”: một công trình công cộng dám mơ mộng, dám đặt yếu tố lãng mạn lên cùng hàng với tiện ích.

Con rùa mất, cái tên còn ở lại
Sau 1975, con rùa đồng không còn nữa sau một vụ phá hoại mà đến giờ nhiều người vẫn nhắc lại với tiếng thở dài. Tấm bia trên lưng rùa biến mất, những huyền thoại về long mạch, trấn yểm được thêu dệt thêm cho hợp với trí tưởng tượng của người ở lại. Nhưng lạ thay, khi con rùa đi rồi, cái tên “hồ Con Rùa” vẫn không chịu chết. Người Sài Gòn vẫn hẹn nhau “ra Con Rùa”, dù trước mắt không còn con rùa nào cả. Thỉnh thoảng có bạn trẻ thiện lành thả vài chú rùa phóng sinh vào hồ, song trong một chiếc hồ bê tông được vệ sinh định kỳ, những sinh linh nhỏ bé ấy khó mà sống lâu. Con rùa bằng đồng mất đi, nhưng con rùa bằng ký ức thì không ai dỡ nổi.

Điểm hẹn thanh xuân của bao thế hệ Sài Gòn
Hơn nửa thế kỷ trôi qua, hồ Con Rùa vẫn là điểm hẹn không thể thiếu trong bản đồ cảm xúc của Sài Gòn. Buổi sáng cuối tuần, từng nhóm bạn trẻ ngồi quanh bờ hồ, trên bậc thang dẫn lên “đài hoa” bê tông, chụp ảnh, tán gẫu. Có những gia đình trẻ dắt con nhỏ tới cho tụi nhỏ chạy nhảy trên những lối đi uốn cong. Lại có những đôi uyên ương chọn bậc thang giữa hồ làm nơi chụp hình cưới, coi như ghi dấu một chặng đường mới từ chính nơi thanh xuân của cha mẹ họ từng ngang qua. Không cần huyền thoại long mạch, cũng chẳng cần gắn thêm mỹ từ, hồ Con Rùa tự nó đã là một biểu tượng: biểu tượng của một thành phố biết xen lẫn bê tông với mặt nước, kỷ luật giao thông với chỗ ngồi mơ mộng; một nơi mà tiếng cười sinh viên ngày xưa vẫn còn vang vọng trong trí nhớ người Sài Gòn mỗi khi đi ngang. Và chỉ cần còn những người nhớ, hồ Con Rùa vẫn sống, như một mảnh nhỏ nhưng rất riêng của linh hồn thành phố này.