Đàm phán thương mại Mỹ - Trung thất bại: Vì đâu nên nỗi?
 

Ngày 1/11 là thời điểm Tổng thống Mỹ Donald Trump đe dọa sẽ áp thuế nhập khẩu bổ sung 100% đối với hàng hóa Trung Quốc, ngày 10/11 thỏa thuận đình chiến thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc cũng sẽ hết hạn. Nhưng tới thời điểm này, tất cả các đàm phán giữa hai bên đều đang bế tắc, nguyên nhân do đâu?Rất nhiều cuộc gọi, nhiều "trò thao túng tâm lý", những chiêu bài ngoại giao, những tuyên bố cứng rắn... chỉ cho thấy một điều: Các cuộc đàm phán giữa Trung Quốc và Mỹ đang rối như tơ vò. Trong nhiều tháng, các cuộc đàm phán đã xoay quanh giữa các thỏa thuận đình chiến tạm thời và các cuộc leo thang căng thẳng...

Vụ việc mới nhất gần như đã phá hỏng kế hoạch gặp mặt giữa Tổng thống Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại hội nghị thượng đỉnh đa phương ở Hàn Quốc vào cuối tháng 10. Giờ đây, kế hoạch này dường như đã được nối lại: Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent cho biết, đã có cuộc thảo luận trực tuyến thẳng thắn và chi tiết với Phó Thủ tướng Trung Quốc Hà Lập Phong vào tối 17/10. Hai bên dự kiến sẽ gặp mặt trực tiếp trong tuần này tại Malaysia.

Một cuộc gặp giữa ông Donald Trump và ông Tập Cận Bình cũng đang được dự kiến tổ chức vào cuối tháng 10. Tuy nhiên, hy vọng về một thỏa thuận đình chiến thương mại vẫn còn rất mong manh. Và một lý do lớn là sự thiếu hụt các kênh liên lạc.

Trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump, hai bên đã giải quyết các vấn đề liên lạc bằng cách sử dụng "kênh Kushner". Trước sự thất vọng của các quan chức thương mại và an ninh Mỹ, ông Trump thường đàm phán thông qua kênh liên lạc bí mật giữa con rể ông, Jared Kushner, và Thôi Thiên Khải, đại sứ Trung Quốc tại Washington, D.C. vào thời điểm đó. Những người theo đường lối cứng rắn với Trung Quốc đã phẫn nộ vì điều này đã làm hỏng kế hoạch của họ. Tuy nhiên, những người khác trong Nhà Trắng lại cho rằng điều này đã giúp đặt nền móng cho hai hội nghị thượng đỉnh Trump - Tập đầu tiên và cuối cùng là thỏa thuận thương mại "giai đoạn một" được ký kết vào năm 2020.

Tuy nhiên, trong lần này, hai bên đã không có kênh liên lạc đáng tin cậy nào. Các cuộc đàm phán chính thức do Scott Bessent, Bộ trưởng Tài chính Mỹ, và Phó Thủ tướng Trung Quốc Hà Lập Phong dẫn đầu dường như đã bế tắc sau bốn vòng đàm phán kể từ tháng 5/2025. Cho đến nay, họ vẫn đang chật vật để thống nhất kết quả của các cuộc đàm phán trước đó, chứ đừng nói đến việc đạt được một thỏa thuận thương mại và ấn định ngày cho hội nghị thượng đỉnh song phương tại Bắc Kinh. Gần đây, ông Bessent thậm chí còn công khai chỉ trích trợ lý cấp cao của ông Hà Lập Phong, gọi ông này là "kẻ mất trí".

Ông Bessent và ông Hà Lập Phong không phải là những người kém cỏi. Ông Bessent từng điều hành một quỹ đầu cơ lớn; ông Hà Lập Phong là một nhà quản lý dày dạn kinh nghiệm. Cả hai đều được cấp trên tin tưởng. Tuy nhiên, họ lại có tương đối ít kinh nghiệm đàm phán với phía đối lập và dường như thiếu hiểu biết sâu sắc về hệ thống chính trị và kinh tế của nhau. Họ cũng không có mối quan hệ chuyên môn như Robert Lighthizer, Đại diện Thương mại Hoa Kỳ trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump, đã xây dựng với Lưu Hạc, cố vấn kinh tế hàng đầu của Trung Quốc (tốt nghiệp Harvard) vào thời điểm đó.Trong bối cảnh ông Kushner đang bận rộn với Trung Đông, đã có những nỗ lực tìm kiếm những người trung gian khác. Một số nhà lãnh đạo doanh nghiệp quyền lực nhất thế giới đã được coi là những người trung gian tiềm năng, bao gồm Elon Musk của Tesla, Jensen Huang của Nvidia và Stephen Schwarzman của Blackstone. Một số người có thể truyền đạt thông điệp giữa hai nhà lãnh đạo. Tuy nhiên, không ai đủ gần gũi với cả hai bên để trở thành cầu nối đáng tin cậy cho các cuộc đàm phán rộng hơn.

Bản thân chính trường Mỹ với mâu thuẫn giữa hai đảng, cùng những chính trị gia diều hâu cũng khiến việc này trở nên khó khăn hơn, vì những người ủng hộ cải thiện quan hệ với Trung Quốc thường bị chỉ trích là phản bội. Về phía Trung Quốc, chính trị cũng làm mọi thứ trở nên phức tạp.

Sự bất đồng với Mỹ và sự tập trung quyền lực của ông Tập Cận Bình đã khiến các quan chức Trung Quốc ngày càng ngần ngại thể hiện sự chủ động và lo lắng về việc tỏ ra yếu thế trong các cuộc đàm phán song phương. Những gì xảy ra với hai nhà ngoại giao hàng đầu của Trung Quốc có mối quan hệ tốt ở Washington, Tần Cương và Lưu Kiến Siêu đã khiến họ thêm lo lắng.

Ông Tần Cương làm đại sứ tại Mỹ vào năm 2021 và giữ chức ngoại trưởng trong bảy tháng trước khi bị cách chức. Đại sứ Trung Quốc hiện tại không có nhiều mối quan hệ ở Mỹ. Ông cũng không được cho là có nhiều ảnh hưởng với ông Tập. Và việc ông Vương Kỳ Sơn nghỉ hưu với tư cách là phó chủ tịch Trung Quốc vào năm 2023 đã đóng lại, hoặc thu hẹp đáng kể, một kênh liên lạc tiềm năng khác: Là một cựu nhân viên ngân hàng, ông có quan hệ thân thiết với những ông trùm Phố Wall bao gồm Hank Paulson và John Thornton.

Thêm một yếu tố làm rối loạn bức tranh về phía Mỹ là việc ông Tổng thống Trump loại bỏ Hội đồng An ninh Quốc gia (NSC). Điều này đã tước đi của Nhà Trắng chuyên môn về Trung Quốc và khiến việc phối hợp giữa nhiều cơ quan liên quan đến chính sách Trung Quốc trở nên khó khăn hơn. Và ông Trump cũng không hề có ý định tái tạo kênh liên lạc đã tồn tại giữa cố vấn an ninh quốc gia của Tổng thống Joe Biden, Jake Sullivan, và Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc, Vương Nghị, trong giai đoạn 2023-2024.

"Những xung lực mâu thuẫn" của chính quyền gần đây đã được minh chứng bằng việc Bộ Thương mại áp đặt các biện pháp cứng rắn mới đối với Trung Quốc ngay cả khi Nhà Trắng vận động hành lang để nước này mua thêm đậu nành và máy bay chở khách, theo Sarah Beran, cựu giám đốc phụ trách Trung Quốc của Hội đồng An ninh Quốc gia (NSC), hiện đang làm việc tại Macro Advisory Partners, một công ty tư vấn. Bà nói thêm rằng những khác biệt rõ ràng về kết quả của các cuộc đàm phán trước đó cho thấy các bên tham gia đã không xác định được ngôn ngữ của các tuyên bố công khai hoặc không đủ chi tiết để các quan chức cấp dưới có thể bổ sung giữa các vòng đàm phán.

Tôi nghĩ chúng tôi sẽ ổn với Trung Quốc, nhưng phải có một thỏa thuận công bằng” Tổng thống Donald Trump trả lời phỏng vấn Fox News. Ông nói thêm rằng ông có mối quan hệ tốt với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và mong đợi cuộc gặp với ông Tập dự kiến sẽ diễn ra tại Hàn Quốc vào cuối tháng này.

Những chia rẽ sâu sắc cũng đã xuất hiện trong nội bộ phe ông Trump, đặc biệt là giữa những người theo chủ nghĩa bảo mật cứng rắn và các lãnh đạo ngành công nghệ. Một nhân vật trung gian tiềm năng bị vướng vào cuộc tranh cãi này là ông Huang, giám đốc điều hành Nvidia. Ông đã gặp ông Trump nhiều lần trong năm nay và tháp tùng ông trong các chuyến công du nước ngoài. Ông cũng có nhiều mối quan hệ ở Trung Quốc, đã đến đó ít nhất ba lần kể từ tháng 1 và gặp gỡ các quan chức, bao gồm cả ông Hà Lập Phong, Phó Thủ tướng. Hoạt động vận động hành lang của ông dường như đã mang lại kết quả vào mùa hè khi ông Trump dỡ bỏ lệnh cấm bán một số chip AI của Nvidia cho Trung Quốc.

Nhưng những nỗ lực đó của Huang gần như đổ sông đổ bể vì phía Trung Quốc lo ngại trước những tuyên bố và hành động của các quan chức Nhà Trắng rằng họ muốn khiến Trung Quốc phụ thuộc vào công nghệ Mỹ. Vào tháng 9, Trung Quốc đã cấm các công ty công nghệ lớn của mình mua chip AI của Nvidia. Và kể từ đó, ông Huang đã gây ra làn sóng phản đối dữ dội trong những người ủng hộ Trump sau khi nói trong một cuộc phỏng vấn rằng thuật ngữ "diều hâu Trung Quốc" là một "thuật ngữ đáng xấu hổ". Steve Bannon, một cựu cố vấn cực hữu của ông Trump, cho rằng ông Huang nên bị bỏ tù.

Điều đó khiến các quan chức Trung Quốc bối rối không biết nên nói chuyện với ai. "Đội Trump 2.0 giống một câu lạc bộ những người trung thành hơn là một khối thống nhất, không giống như đội 1.0 với những quan chức kỳ cựu và cứng rắn", Da Wei, chuyên gia về quan hệ Trung - Mỹ tại Đại học Thanh Hoa, phát biểu tại một hội nghị gần đây. Ông cho biết thậm chí rất khó để xác định ai là người đại diện cho ông Trump trong số những người theo đường lối cứng rắn về an ninh, khi một số người ủng hộ cách tiếp cận đối đầu hơn với Trung Quốc, trong khi những người khác lại ủng hộ việc tập trung vào nước Mỹ.

Không phải Trung Quốc đã ngừng tìm kiếm các kênh liên lạc bí mật. Gần đây, họ đã tái kích hoạt ông Thôi Thiên Khải, người đã nghỉ hưu năm 2021, để cố gắng liên lạc với các đồng minh thân cận hoặc thành viên gia đình của Tổng thống. Ông Thôi đã đến Washington ít nhất hai lần trong năm nay để gặp gỡ các nhà lãnh đạo doanh nghiệp và các tổ chức nghiên cứu. Ông cũng đã tìm cách gặp gỡ các quan chức chính quyền (mặc dù chưa rõ ông đã thành công đến mức nào).

Tiến triển không phải là không thể trong những lĩnh vực riêng biệt: Ông Bessent và ông Hà Lập Phong đã giúp đàm phán một thỏa thuận chuyển giao TikTok cho chính quyền Mỹ kiểm soát vào tháng 9. Việc dựa vào sự giao tiếp trực tiếp giữa lãnh đạo hai nước cũng không phải là một ý tưởng tồi. Trên thực tế, các quan chức Mỹ từ lâu đã thúc đẩy điều đó.Vấn đề là hai nhà lãnh đạo này có cách tiếp cận ngoại giao hoàn toàn khác nhau. Ông Trump đang dựa vào sức hút và kỹ năng đàm phán của mình để đạt được thỏa thuận trực tiếp với ông Tập. Ngược lại, ông Tập tin tưởng vào quy trình và khó có thể đồng ý bất cứ điều gì nếu không có chương trình nghị sự rõ ràng được vạch ra từ trước.

Một giải pháp thay thế khác là đưa ông Kushner hoặc một người nào đó đủ thân cận với ông Trump để đóng vai trò là một kênh liên lạc đáng tin cậy. Một giải pháp khác là ông Bessent nên dựa nhiều hơn vào chuyên môn sâu rộng của Bộ Tài chính và các bộ khác. Nhưng nếu không cải tổ các kênh liên lạc, tiến triển dường như chỉ giới hạn ở các vấn đề nhỏ mang tính giao dịch. Và ngay cả khi một thỏa thuận rộng hơn bằng cách nào đó đạt được, rủi ro là nó sẽ nhanh chóng tan vỡ.