VietBF - USA Đất hiếm – nút thắt mới trong chiến tranh thương mại Mỹ–Trung: Bắc Kinh siết chặt, ông Trump dọa trả đũa và hủy gặp Tập

Điểm nghẽn mới: Đất hiếm bùng thành tâm điểm
Trung Quốc vừa tăng cường hạn chế xuất khẩu đất hiếm, kéo theo phản ứng cứng rắn từ Tổng thống Mỹ Donald Trump: dọa đáp trả kinh tế và ám chỉ hủy cuộc gặp với Chủ tịch Tập Cận Bình trong chuyến thăm châu Á sắp tới. Đây không phải chuyện ngày một ngày hai—Bắc Kinh đã xây dựng quyền kiểm soát gần như tuyệt đối trong chuỗi giá trị đất hiếm suốt nhiều năm như một phần của chính sách công nghiệp.

Đất hiếm là gì? Có thật sự “hiếm”?
“Đất hiếm” là nhóm 17 nguyên tố kim loại gồm scandium, yttrium và dãy lanthanide. Tên gọi có phần đánh lừa: chúng phân bố rộng trong vỏ Trái Đất, thậm chí phong phú hơn vàng. Vấn đề nằm ở chỗ khai thác–tách chiết rất khó, tốn kém và gây tổn hại môi trường.

Ứng dụng: Từ điện thoại đến tên lửa Tomahawk
Đất hiếm hiện diện trong vô số công nghệ: smartphone, TV màn phẳng, LED, turbine gió, pin xe điện, nam châm hiệu năng cao, máy MRI, điều trị ung thư. Về quốc phòng, chúng có mặt trong tiêm kích F-35, tàu ngầm, laser, vệ tinh, tên lửa Tomahawk và nhiều hệ thống then chốt.

Ai nắm nguồn cung?
Khoảng 61% sản lượng khai thác toàn cầu đến từ Trung Quốc, và nước này nắm tới 92% công đoạn chế biến. Có hai nhóm đất hiếm—“nhẹ” và “nặng”; loại “nặng” khan hiếm hơn. Mỹ hiện không có năng lực tách chiết sau khai thác đối với nhóm này. Ngay cả quặng khai thác ở California trước đây cũng phải gửi sang Trung Quốc để tách, cho đến khi làn sóng thuế quan bùng lên. Hiện Mỹ có một mỏ đang hoạt động ở California (Mountain Pass).

Diễn biến thương mại: Trật tự đàm phán lung lay
Các hạn chế mới của Trung Quốc được xem là phản ứng với gói “thuế đối ứng” mà ông Trump công bố hồi tháng 4. Sau khi hai bên từng đạt “hưu chiến” ở Geneva, phía Mỹ kỳ vọng Bắc Kinh sẽ nới lỏng, nhưng thực tế đi ngược lại. Ông Trump cảnh báo sẽ có biện pháp tài chính đáp trả và ám chỉ hủy cuộc gặp với ông Tập tại APEC ở Hàn Quốc trong tháng này.

Bắc Kinh siết thêm: 5 nguyên tố và cả công nghệ
Trung Quốc vừa bổ sung holmium, erbium, thulium, europium, ytterbium cùng các loại nam châm và vật liệu liên quan vào danh mục kiểm soát—yêu cầu giấy phép xuất khẩu. Tổng số nguyên tố đất hiếm bị hạn chế nâng lên 12/17. Bắc Kinh cũng yêu cầu giấy phép khi xuất khẩu công nghệ sản xuất đất hiếm ra nước ngoài.

Mức độ phụ thuộc của Mỹ
Từ 2020–2023, khoảng 70% nhập khẩu hợp chất và kim loại đất hiếm của Mỹ đến từ Trung Quốc. Vì vậy, mỗi bước siết của Bắc Kinh đều gây hiệu ứng dây chuyền lên ngành bán dẫn, xe điện, quốc phòng và năng lượng sạch của Mỹ.

Thông điệp cứng rắn từ Washington
Ông Trump viết trên Truth Social rằng Trung Quốc đã ban hành một “mệnh lệnh thù địch” và Mỹ sẽ buộc phải “đáp trả tài chính”. Ông cũng tuyên bố: “Đối với mỗi nguyên tố họ độc quyền, chúng ta có hai”, thể hiện lập trường sẽ đa dạng hóa và tự cường nguồn cung.

Ý nghĩa chiến lược: Đất hiếm như “đòn bẩy” quyền lực
Trong bối cảnh chiến tranh thương mại leo thang, đất hiếm trở thành đòn bẩy chiến lược: Bắc Kinh dùng hạn chế xuất khẩu và kiểm soát công nghệ để mặc cả; Washington dùng thuế quan và tái cấu trúc chuỗi cung ứng để giảm phụ thuộc. Cuộc chơi không chỉ về giá cả, mà còn là quyền định hình các ngành công nghệ mũi nhọn trong thập kỷ tới.