EU tính 'xài' hơn 200 tỷ USD đóng băng của Nga cho Ukraine: Tài sản gồm những gì và đang ở đâu?
 

Tuyến đường hàng hải phía Bắc (NSR), trong tiếng Nga gọi là Sevmorput, là tuyến giao thông huyết mạch trải dọc toàn bộ bờ biển Bắc Cực của Nga. Con đường biển băng giá này kết nối châu Âu và châu Á, giữ vai trò thiết yếu trong việc khai thác nguồn tài nguyên khổng lồ của Nga như dầu mỏ, khí đốt và kim loại quý.

Những con tàu phá băng chạy bằng năng lượng hạt nhân dẫn đường cho tàu hàng vượt biển băng, bảo đảm hoạt động hàng hải quanh năm. Tuy nhiên, kỳ tích kỹ thuật và hậu cần này không tự nhiên mà có.
Tham vọng của Liên Xô

Sự quan tâm của Nga tới Bắc Cực bắt đầu thực sự vào cuối thế kỷ 19. Trước đó, môi trường khắc nghiệt và thiếu hạ tầng ở Siberia khiến việc phát triển quy mô lớn gần như bất khả thi.

Năm 1891, tuyến đường sắt xuyên Siberia mang tính biểu tượng được xây dựng, đánh dấu sự thay đổi. Cũng thời gian này, Đô đốc Stepan Makarov kêu gọi thám hiểm Bắc Cực. Bài giảng năm 1897 của ông, “Đến Bắc Cực – Tiến lên phía trước!”, nhấn mạnh tầm quan trọng chiến lược của các tuyến hàng hải Bắc Cực.

Nhờ nỗ lực của Makarov, tàu phá băng Yermak – tàu phá băng Bắc Cực thực sự đầu tiên trên thế giới – ra đời. Con tàu được thiết kế để phá băng dày, mở đường cho những thế hệ tàu hiện đại hơn. Đây là nền móng cho tham vọng Bắc Cực của Nga.

Sau Cách mạng Tháng Mười 1917, Liên Xô tiếp tục cam kết phát triển Bắc Cực. Trong những năm 1920–1930, công nghiệp hóa đã thúc đẩy hoạt động thám hiểm. Một nhân vật nổi bật thời kỳ này là nhà khoa học Otto Schmidt.

Schmidt chỉ đạo nghiên cứu, lập trạm cực, giám sát các dự án xây dựng nhằm bảo đảm tuyến đường dài 11.000 km hoạt động. Năm 1932, ông dẫn đầu chuyến thám hiểm thử nghiệm bằng tàu Sibiryakov, với mục tiêu đi hết NSR trong một mùa hải trình.

Chuyến đi gặp nhiều trở ngại, trong đó có sự cố mất chân vịt trong băng. Thủy thủ đoàn đã ứng biến, căng buồm từ vải bạt và đến đích bất chấp gian khó.
Thảm kịch Chelyuskin

Nhiệm vụ nổi tiếng nhất của Schmidt gắn với tàu hơi nước Chelyuskin năm 1933–1934. Con tàu, dù được gia cố, vẫn không phải tàu phá băng thực thụ. Khi đi từ Murmansk tới Vladivostok, nó bị mắc kẹt trong băng biển Chukchi và bị nghiền nát, buộc thủy thủ đoàn phải sống trên băng trôi.

Sau đó diễn ra một trong những chiến dịch cứu hộ Bắc Cực vĩ đại nhất. Trong điều kiện khắc nghiệt –40°C, các phi công Liên Xô với trang thiết bị thô sơ đã đưa 104 người sống sót đến nơi an toàn.

Chiến dịch gây tiếng vang thế giới, khẳng định vị thế của NSR trong lịch sử Liên Xô. Bảy phi công tham gia được phong danh hiệu Anh hùng Liên Xô.

Trong Chiến tranh Lạnh, NSR trở thành tuyến đường huyết mạch cả về quân sự lẫn kinh tế. Liên Xô xây dựng cảng, sân bay, thậm chí các thành phố Bắc Cực như Norilsk, Murmansk, để phục vụ khai khoáng, nghiên cứu và quân sự.

Đặc biệt, tàu phá băng hạt nhân Lenin, hạ thủy năm 1959, đã cách mạng hóa hàng hải Bắc Cực. Những con tàu này mở đường qua lớp băng mà tàu thường không thể vượt, bảo đảm vận chuyển quanh năm. Đến cuối thế kỷ 20, NSR trở thành hệ thống vận tải Bắc Cực tiên tiến nhất thế giới.

Tiềm năng kinh tế và cạnh tranh địa chính trị

Sau khi Liên Xô tan rã năm 1991, NSR suy giảm do thiếu vốn và khó khăn hậu cần. Đầu thế kỷ 21, băng tan vì biến đổi khí hậu mở ra tuyến vận tải mới, khiến Nga tái đầu tư mạnh vào Bắc Cực.

Hiện nay, hạm đội Bắc Cực Nga gồm nhiều tàu phá băng hạt nhân như 50 Let Pobedy và Arktika, bảo đảm NSR hoạt động quanh năm. Các tàu này hộ tống tàu thương mại chở LNG, dầu, khoáng sản tới thị trường quốc tế. Các cảng như Sabetta ở bán đảo Yamal trở thành trung tâm thương mại năng lượng toàn cầu.

Nga coi NSR là phần cốt lõi trong chiến lược kinh tế – địa chính trị dài hạn. Tổng thống Vladimir Putin gọi Bắc Cực là “ưu tiên chiến lược”, đặt mục tiêu biến NSR thành tuyến vận tải biển toàn cầu, cạnh tranh với kênh đào Suez và Panama. Nga đặt kế hoạch tăng gấp đôi lưu lượng hàng hóa qua NSR vào năm 2030.

Tuy nhiều tiềm năng, NSR đối mặt không ít khó khăn. Căng thẳng Nga – phương Tây làm phức tạp hợp tác quốc tế. Trừng phạt phương Tây cản trở đầu tư nước ngoài vào các dự án năng lượng Bắc Cực. Ngược lại, Trung Quốc nổi lên là đối tác quan trọng, coi NSR là mắt xích trong “Con đường Tơ lụa Bắc Cực”.

Vấn đề môi trường cũng đáng lo ngại. Băng tan làm tăng lưu lượng tàu, kéo theo nguy cơ tràn dầu và tổn hại sinh thái ở vùng mong manh này. Các tổ chức môi trường kêu gọi quy định nghiêm ngặt hơn, trong khi Nga lập luận rằng tàu phá băng hạt nhân thải ít khí hơn so với tàu chạy bằng nhiên liệu hóa thạch.


VietBF@ Sưu tập