NATO chạy đua đổi mới trước 'cơn bão' drone giá rẻ từ Nga
 

Hàng loạt máy bay không người lái giá rẻ của Nga liên tiếp xâm nhập không phận châu Âu, buộc NATO phải xuất kích F-16, F-35 trị giá hàng chục triệu USD để đánh chặn.
Những ngày gần đây, châu Âu chấn động khi hàng chục máy bay không người lái (drone) của Nga xâm nhập không phận NATO, buộc các máy bay chiến đấu của liên minh này phải khẩn cấp xuất kích. Sự việc xảy ra vào một đêm cuối hè yên tĩnh ở miền đông Ba Lan, nơi tiếng còi báo động phòng không và tiếng gầm của tiêm kích F-16, F-35 đã phá tan sự bình lặng.

Vấn đề không chỉ nằm ở câu hỏi liệu Moskva có cố tình thử phản ứng của NATO hay không, mà còn ở khả năng của liên minh trong việc đối phó một mối đe dọa đang gia tăng nhanh chóng và có chi phí cực thấp.
Cuộc đối đầu "rẻ tấn công – đắt phòng thủ"

Ba Lan khẳng định đây là một hành động có chủ đích của Nga nhằm “thử lửa” hệ thống phòng thủ NATO. Giới chức nước này thu giữ được mảnh vỡ của các máy bay Gerbera – loại drone giá rẻ làm bằng gỗ dán và xốp, thường dùng để nghi binh. Cơ quan tình báo quốc phòng Ukraine ước tính chi phí sản xuất mỗi chiếc chỉ khoảng 10.000 USD.

Để ngăn chặn, NATO đã điều động các chiến đấu cơ F-16 và F-35 trị giá hàng chục triệu USD mỗi chiếc. Chỉ riêng chi phí nhiên liệu và bảo dưỡng cho mỗi lần cất cánh cũng tiêu tốn hàng chục nghìn USD.


Robert Tollast, nhà nghiên cứu của Viện Nghiên cứu Dịch vụ Hoàng gia Anh (RUSI), nhận định: “Tỷ lệ chi phí này hoàn toàn bất lợi. NATO có thể bắn hạ các đợt tấn công lớn, nhưng cách phòng thủ đó không bền vững về kinh tế.”

NATO từng thể hiện năng lực đánh chặn vượt trội khi cùng Israel ngăn chặn một cuộc tấn công tên lửa và máy bay không người lái của Iran hồi tháng 4. Tuy nhiên, chiến dịch đó tiêu tốn hơn 1 tỷ USD – minh chứng rõ ràng cho vấn đề “rẻ tấn công - đắt phòng thủ”.

Công nghệ đã sẵn sàng, quy trình vẫn ì ạch

Các chuyên gia quốc phòng khẳng định những giải pháp công nghệ để đối phó drone giá rẻ đã có, nhưng NATO lại chậm chạp trong việc đưa chúng vào thực tế. Johannes Pinl, Giám đốc điều hành công ty MARSS (Anh), nhận xét: “Hệ thống mua sắm của NATO vẫn như ở thời thập niên 1980.”

MARSS đã phát triển thiết bị đánh chặn tầm trung ứng dụng trí tuệ nhân tạo, có thể tái sử dụng và được thiết kế như một “con dao bay” để cắt nát mục tiêu. Tuy nhiên, sản phẩm này vẫn phải chờ quy trình phê duyệt rườm rà của NATO trước khi triển khai. Pinl nhấn mạnh: “Nếu quy trình nhanh hơn, một phần lớn biên giới Ba Lan giờ đây đã có thể được bảo vệ bằng một ‘bức tường máy bay không người lái’” – mạng lưới phát hiện và đánh chặn nhiều tầng mà các nước Baltic đang thúc đẩy và Liên minh châu Âu ủng hộ.

Siete Hamminga, Giám đốc công ty Robin Radar Systems (Hà Lan), cũng chỉ ra nghịch lý tương tự: “Mua cho Ukraine thì như đường cao tốc – nhanh gọn. Nhưng mua cho chính mình thì phải qua hàng loạt thủ tục rườm rà. Điều đó không giúp được gì.”
Các chuyên gia cảnh báo, nếu không nhanh chóng rút gọn quy trình, NATO sẽ khó tạo ra lá chắn công nghệ đủ mạnh để đối phó làn sóng drone giá rẻ đang ngày càng dày đặc từ Nga. Trong khi Moskva liên tục bơm hàng nghìn thiết bị chi phí thấp vào chiến trường, liên minh quân sự lớn nhất thế giới đang chịu áp lực buộc phải đổi mới với tốc độ thời chiến – nếu không muốn đánh mất lợi thế công nghệ vốn là niềm tự hào của mình.

Cuộc chiến ở Ukraine đã trở thành nơi thử nghiệm lý tưởng cho các công nghệ quốc phòng mới. Nhiều doanh nghiệp đang tận dụng kinh nghiệm từ chiến trường để cải tiến và sản xuất nhanh hơn.

Tekever – một công ty quốc phòng có trụ sở tại Bồ Đào Nha – đã bán hơn 350 triệu USD máy bay do thám AR3 cho Anh để hỗ trợ Ukraine. Không quân Hoàng gia Anh (RAF) nay cũng tích hợp dòng AR3 vào hệ thống tác chiến điện tử StormShroud và lên kế hoạch mở rộng sản xuất. Tuần trước, Tekever công bố xây dựng nhà máy mới tại Anh, tạo 1.000 việc làm để tăng công suất.


Karl Brew, Giám đốc bộ phận quốc phòng của Tekever, cho biết Anh đã chia sẻ rủi ro với doanh nghiệp trong quá trình nghiên cứu và phát triển: “Khi RAF đưa AR3 vào biên chế, chúng tôi đã có thời gian dài thử nghiệm tại Ukraine và chỉ mất 6 tháng để hoàn thiện, thay vì kéo dài nhiều năm như trước đây.”

Latvia cũng đang chuyển mình mạnh mẽ. Công ty Origin Robotics phát triển cả drone tấn công và đánh chặn, được chính phủ tài trợ nghiên cứu. CEO Agris Kipurs nói: “Chúng tôi là quốc gia nhỏ, không thể chỉ dựa vào các hệ thống phòng không đắt đỏ có sẵn. Sát cạnh Nga, chúng tôi phải nhanh và linh hoạt hơn.”

Ngay cả Mỹ – quốc gia có quân đội mạnh nhất thế giới – cũng buộc phải thay đổi. Trong một bản ghi nhớ hồi tháng 7, Bộ trưởng Chiến tranh Pete Hegseth thừa nhận lực lượng Mỹ thiếu các loại drone chiến đấu cỡ nhỏ và kêu gọi giảm bớt thủ tục, trao quyền trực tiếp cho các đơn vị chiến đấu để nhanh chóng mua sắm và vận hành.

Bài học rút ra từ Ukraine rất rõ ràng: NATO cần một chiến lược “cao – thấp” kết hợp các hệ thống phòng thủ đắt tiền như F-35, Patriot với các giải pháp giá rẻ nhưng triển khai nhanh như drone đánh chặn. Để làm được điều đó, liên minh phải thay đổi quan hệ với ngành công nghiệp quốc phòng, giảm thủ tục, và chấp nhận thử nghiệm công nghệ mới với tốc độ thời chiến.

Nga tăng tốc sản xuất

Trong khi NATO còn đang tìm cách rút ngắn quy trình, Nga đã đẩy mạnh sản xuất drone với quy mô đáng lo ngại. Tình báo Ukraine ước tính các nhà máy tại Tatarstan hiện sản xuất khoảng 5.500 chiếc Geran và Gerbera mỗi tháng. Tháng này, Nga lần đầu tiên phóng hơn 800 máy bay không người lái chỉ trong một đêm – minh chứng cho khả năng tấn công ồ ạt với chi phí cực thấp.

Để đối phó, các tập đoàn quốc phòng châu Âu đang tìm cách phát triển vũ khí rẻ và số lượng lớn. Morten Brandtzaeg, Giám đốc điều hành hãng Nammo (Na Uy), cho biết công ty đang tập trung chế tạo “tên lửa giá thấp với số lượng cao” để phù hợp với chi phí mục tiêu. Nammo đã tăng sản lượng đạn pháo từ vài nghìn quả mỗi năm trước chiến tranh lên khoảng 80.000 quả trong năm qua, đồng thời sản xuất động cơ tên lửa rắn cho các hệ thống phòng thủ tầm cao.

Ông Brandtzaeg cảnh báo: “Chúng ta mới chỉ ở giai đoạn khởi đầu của quá trình tăng công suất. Đừng nghĩ rằng những gì đã làm là đủ.”

Trong khi Nga liên tục bơm hàng nghìn thiết bị giá rẻ vào chiến trường, NATO đang chịu áp lực ngày càng lớn để tăng tốc đổi mới. Như nhận định của các chuyên gia, cuộc đua công nghệ không người lái không chỉ là vấn đề quân sự, mà còn là bài kiểm tra năng lực thích ứng và sức mạnh kinh tế của cả liên minh.

Nếu không kịp thời hành động, lợi thế công nghệ vốn là niềm tự hào của NATO có thể bị bào mòn, để lại khoảng trống nguy hiểm trước một đối thủ đang thay đổi luật chơi bằng những chiếc drone rẻ tiền.