Khi khai quật đội quân đất nung trong lăng Tần Thuỷ Hoàng, chuyên gia đã phạm sai lầm lớn: 15 giây "mất mát" mà Trung Quốc mãi tiếc nuối
 

Sai lầm không thể đảo ngược này đã gây ra sự mất mát vĩnh viễn cho lịch sử.

Nửa thế kỷ trước, một sự kiện khảo cổ tại làng Tây Dương, tỉnh Thiểm Tây, Trung Quốc đã làm chấn động toàn cầu: việc phát hiện ra Đội quân đất nung Tần Thủy Hoàng. Đội quân kích cỡ người thật từ hơn 2.000 năm trước này bước lên khỏi lòng đất với đội hình ngay ngắn, trang nghiêm, sống động như thật, minh chứng cho quyền lực vô song của vị hoàng đế đầu tiên của Trung Hoa.

Người dẫn dắt cuộc khai quật lịch sử đó là ông Yuan Zhong , nay đã gần 90 tuổi và được tôn vinh là "Cha đẻ của Đội quân đất nung" . Dù đã chứng kiến hơn 8.000 chiến binh và ngựa gốm được đưa lên mặt đất, ký ức khó phai mờ nhất đối với ông lại là một khoảnh khắc kinh ngạc tột độ và tiếc nuối vô hạn.

15 giây "mất mát" vĩnh viễn
Mùa Xuân năm 1974, khi những người nông dân đào giếng chống hạn tình cờ chạm vào mảnh tượng gốm dưới lòng đất, không ai lường trước được rằng họ đã mở ra một trong những di sản vĩ đại nhất thế giới. Vài tháng sau, Yuan Zhong cùng nhóm khảo cổ của mình đã có mặt.

Tuy nhiên, niềm hân hoan ban đầu nhanh chóng biến thành bi kịch ngay khi những bức tượng đầu tiên lộ diện.

Theo ghi nhận của đội khảo cổ, khi các Binh mã đất nung lần đầu tiên được đưa lên, chúng không hề có màu xám xịt như hiện tại. Toàn bộ đội quân rực rỡ trong lớp sơn lộng lẫy với màu đỏ son, đỏ tím, xanh hồng, đen và các gam sắc sống động khác.


Nhưng điều không ngờ đã xảy ra: Chỉ trong vòng 15 giây , dưới tác động của ánh sáng và không khí, lớp màu cổ đại này bắt đầu bong tróc, bốc hơi và chuyển sang màu đen xám.

Các thành viên đội khảo cổ nhớ lại khoảnh khắc kinh hoàng đó: "Sự việc khiến toàn đội khảo cổ chỉ kịp thốt lên kinh ngạc mà không thể kịp lấy máy ảnh để chụp lại những bức tượng nguyên vẹn sắc màu nhất." Những gam màu được các nghệ nhân Tần xử lý đặc biệt để bền bỉ qua hơn hai thiên niên kỷ bị chôn vùi, đã biến mất vĩnh viễn chỉ bằng một hơi thở của thế giới hiện đại.

Ngày nay, hơn 1.000 chiến binh đang được trưng bày tại Hố số 1 đều đã chuyển sang màu đen và xám, và các chuyên gia bảo tàng khẳng định màu sắc lộng lẫy của chúng không thể khôi phục .

Ba "kẻ thù" vô hình đang ăn mòn di sản
50 năm sau, công tác bảo tồn di sản đồ sộ này vẫn đối mặt với những thách thức khủng khiếp. Các nhà nghiên cứu xác định có ba "kẻ thù" lớn đang âm thầm hủy hoại Đội quân đất nung: thay đổi môi trường, vi sinh vật và muối hòa tan.

Mặc dù sự thay đổi về môi trường (nhiệt độ và độ ẩm) là nguyên nhân chính gây phai màu, nhưng vi sinh vật và muối hòa tan lại gây ra thiệt hại vật chất nặng nề hơn.

Nếu đặt bề mặt tượng đất nung dưới kính hiển vi điện tử, chúng ta sẽ thấy những cấu trúc màu trắng như "bông hoa" đang nở rộ. Đây chính là bào tử nấm mốc có mặt khắp nơi trong không khí. Khi gặp nhiệt độ và độ ẩm phù hợp, chúng phát triển nhanh chóng, tiết ra sắc tố và các chất axit-bazơ. Sự tồn tại lâu dài của nấm mốc và muối đã ngấm vào bên trong sẽ từ từ ăn mòn kết cấu gốm, gây ra những tổn hại không thể phục hồi cho các chiến binh cổ đại.

Dù bảo tàng đã áp dụng các biện pháp nghiêm ngặt như hạn chế du khách và thường xuyên làm sạch, thiệt hại do nấm mốc vẫn không thể ngăn chặn hoàn toàn.

Mỗi lần ghé thăm Bảo tàng Chiến binh và Ngựa đất nung Tần Thủy Hoàng, ông Yuan Zhong lại mang theo một cảm giác day dứt và hối hận .

"Cha đẻ của Đội quân đất nung" từng chia sẻ rằng, sai lầm lớn nhất của ông trong quá trình khai quật là không nhận thức rõ ràng về sự khác biệt về độ ẩm và nhiệt độ giữa dưới lòng đất và trên bề mặt. Chính sự thiếu hiểu biết về khoa học bảo tồn lúc bấy giờ đã khiến ông và đồng nghiệp vô tình để tuột mất lớp màu sắc quý giá, gây ra sự mất mát vĩnh viễn cho lịch sử.

Hiện tại, Trung Quốc tiếp tục công tác khai quật với những trang thiết bị và công nghệ bảo tồn hiện đại nhất, nhằm học hỏi từ những sai lầm trong quá khứ và tìm mọi cách bảo tồn những chiến binh gốm còn lại dưới lòng đất. Tuy nhiên, vết thương về sự mất mát màu sắc của đội quân hơn 2.000 năm tuổi này sẽ mãi là một bài học đắt giá đối với ngành khảo cổ học thế giới.