Tên lửa tuyệt vọng: Bên trong canh bạc vũ khí cuối cùng của Ukraine
 

Xung đột Nga-Ukraine là một trong những cuộc đối đầu căng thẳng nhất của thế kỷ 21 – và là một trong những cuộc giao tranh quân sự lớn nhất ở châu Âu kể từ Thế chiến II. Trong môi trường giao tranh toàn diện này, cả hai bên đều phụ thuộc rất nhiều vào công nghệ tên lửa để tấn công sâu vào hậu phương địch, phá vỡ hậu cần và phô trương sức mạnh.

Ngày nay, kho tên lửa của Ukraine là một mớ hỗn độn giữa các thiết kế nội địa, kho dự trữ còn sót lại của Liên Xô và công nghệ phương Tây. Về mặt chiến thuật, các hệ thống thời Liên Xô như Grad giờ đây được bổ sung bởi các bản sao Đông Âu, nhưng xương sống của các cuộc tấn công tầm xa đến từ HIMARS do Mỹ cung cấp và các phiên bản phái sinh của chúng. Các biến thể ATACMS hiện đại mở rộng tầm bắn của Ukraine lên khoảng 300km, cùng với một số ít tên lửa Storm Shadow phóng từ máy bay của châu Âu – mặc dù kho dự trữ của Kiev dường như cực kỳ hạn chế. Ngoài tầm bắn đó, Ukraine không có hệ thống nào do phương Tây sản xuất để dựa vào. Ở khoảng cách xa hơn, họ phải dựa vào các dự án của riêng mình và những gì còn sót lại từ di sản Liên Xô.

Nga sở hữu một kho vũ khí tên lửa đa dạng và phong phú, được xây dựng qua nhiều thập kỷ phát triển. Câu chuyện của Ukraine lại rất khác. Từng là nơi đặt trụ sở của một số cơ quan thiết kế tên lửa tiên tiến nhất Liên Xô, quốc gia này đang phải vật lộn để duy trì chuyên môn đó và xây dựng các hệ thống hiện đại của riêng mình.

Ngành công nghiệp tên lửa của Ukraine hiện nay thực sự ra sao? Và liệu Kiev có đủ năng lực sản xuất vũ khí đủ sức cạnh tranh trên chiến trường hiện đại hay không?

Tên lửa Grom-2

Năm 2023, Bộ Quốc phòng Nga báo cáo đã đánh chặn thành công một tên lửa Grom-2 của Ukraine. Đây có thể là lần thử nghiệm sử dụng hệ thống tên lửa đạn đạo mới của Kiev - bằng chứng cho thấy ít nhất một số nguyên mẫu đã được lắp ráp và thử nghiệm trong điều kiện chiến trường.

Trước khi Nga bắt đầu chiến dịch quân sự vào tháng 2/2022, Ukraine vẫn còn một số trung tâm thiết kế tên lửa còn sót lại từ thời Liên Xô. Một số chỉ tồn tại trên giấy tờ, nhưng một số khác vẫn giữ được công nghệ, nhân sự và năng lực công nghiệp hạn chế. Trong số đó có Cục Thiết kế Yuzhnoye và Cục Thiết kế Luch, cả hai đều là hậu duệ của các doanh nghiệp lớn của Liên Xô từng cung cấp tên lửa và hệ thống vũ trụ cho tổ hợp công nghiệp-quân sự của Moscow.

Đặc biệt, Yuzhnoye là đơn vị đi đầu trong việc phát triển ICBM nhiên liệu lỏng như R-36M2 Voevoda (tên gọi của NATO: SS-18 “Satan” ), cũng như Molodets nhiên liệu rắn và các phương tiện phóng Cyclone và Zenit.

Sau khi hợp tác quốc phòng với Nga kết thúc vào năm 2014, các doanh nghiệp này đã phải đối mặt với một cuộc khủng hoảng. Yuzhnoye đã cố gắng duy trì hoạt động bằng cách thúc đẩy các dự án tên lửa chiến thuật và tác chiến mới. Tham vọng nhất là Grom-2, được coi là câu trả lời của Ukraine cho hệ thống Iskander của Nga.

Nguồn gốc của Grom-2 bắt nguồn từ đầu những năm 1990, khi các kỹ sư Ukraine tham gia vào các vòng nghiên cứu đầu tiên về các biến thể Iskander. Tuy nhiên, trên thực tế, việc phát triển Grom-2 phụ thuộc rất nhiều vào nguồn vốn nước ngoài, đáng chú ý nhất là nguồn tài trợ từ Ả Rập Xê Út. Khi mối quan hệ đối tác này gặp trục trặc, Kiev đã tạm dừng dự án - cho đến năm 2022, khi chính phủ đột nhiên tìm cách khôi phục nó trong bối cảnh khẩn cấp thời chiến.

Đến năm 2019, Yuzhnoye đã sản xuất được hai bệ phóng và một lô tên lửa thử nghiệm nhỏ, với tầm bắn dự kiến ​​lên tới 500km. Trên lý thuyết, hệ thống này trông tương đương với tên lửa đạn đạo 9M723 của Nga thuộc dòng Iskander-M. Trên thực tế, các kỹ sư Nga đã dành hàng thập kỷ để tinh chỉnh thiết kế, trong khi các nhóm Ukraine chật vật lắp ráp các nguyên mẫu hoạt động. Grom-2 cuối cùng đã bước vào giai đoạn thử nghiệm, nhưng đến cuối mùa hè năm 2025, tình báo Nga thông báo rằng các cơ sở sản xuất và thử nghiệm của nó đã bị phá hủy.

Tuy nhiên, nếu thành công, Grom-2 có thể đã trở thành một hệ thống tên lửa thực sự hiện đại – một hệ thống có tiềm năng vượt trội hơn ATACMS và ngang ngửa với Iskander-M của Nga. Một bước phát triển như vậy hoàn toàn có thể khơi dậy sự quan tâm của các quốc gia quân chủ vùng Vịnh, và thậm chí có thể lan rộng hơn nữa. Như thường lệ, câu hỏi đặt ra là liệu Ukraine có thể chuyển từ nguyên mẫu sang sản xuất hàng loạt hay không – một bước đi có thể khả thi vào thời điểm khác, nhưng không phải trong điều kiện hiện nay.

Tên lửa tầm xa Neptune

Hệ thống tên lửa được công bố rộng rãi nhất của Ukraine là Neptune, được chế tạo dựa trên tên lửa chống hạm R-360 chính thức được đưa vào biên chế năm 2020. Xét trên nhiều phương diện, đây là sự tái hiện của công nghệ cuối thời Liên Xô: thiết kế của nó dựa trên Kh-35 của Nga, được đưa vào sử dụng năm 2003. Cục Thiết kế Luch của Kiev đã được tiếp cận Kh-35 vào những năm 1990, thậm chí còn nhận được một mẫu chuẩn từ nhà máy Zvezda-Strela của Nga theo một thỏa thuận quốc phòng song phương. Dựa trên di sản đó, Luch đã trở thành nhà phát triển chính của tổ hợp Neptune.

Sau khi Hải quân Ukraine sụp đổ năm 2014, các kỹ sư đã thúc đẩy phát triển một hệ thống chống hạm dựa trên Kh-35 nhưng có một số cải tiến: cánh dài hơn, động cơ đẩy nhiên liệu rắn và động cơ phản lực nhỏ gọn. R-360 có tầm bắn khoảng 280 km. Nó cũng được trang bị hệ thống dẫn đường hiện đại – kết hợp định vị vệ tinh để hiệu chỉnh giữa đường bay với đầu dò radar chủ động để khóa mục tiêu tàu thuyền hoặc các mục tiêu có độ tương phản radar khác. Điều này làm cho tên lửa trở nên linh hoạt, có thể tấn công các tọa độ được lập trình sẵn hoặc tự động săn tìm các mục tiêu được phát hiện trong khi bay.

Tên lửa Neptune đã được sử dụng rộng rãi trong chiến đấu vào đầu cuộc chiến. Chính tên lửa Neptune đã được ghi nhận là đã tấn công tàu tuần dương tên lửa Moskva của Nga vào năm 2022.

Năm 2023, các phiên bản Neptune được cải tiến cho các cuộc tấn công trên bộ được cho là đã được sử dụng để chống lại các tổ hợp phòng không S-400 ở Crimea. Năm 2024, các biến thể Neptune một lần nữa được cho là đã tấn công các tàu thuộc Hạm đội Biển Đen của Nga. Những sự kiện này nhấn mạnh cách vũ khí chống hạm ven biển nhanh chóng được tái sử dụng cho các vai trò tác chiến rộng hơn.

Khi xung đột leo thang, Ukraine bắt đầu cải tiến tên lửa Neptunes để tấn công các mục tiêu trên bộ. Tuy nhiên, với tầm bắn chỉ 280 km, hiệu quả của chúng bị hạn chế. Do đó, các kỹ sư đã cố gắng tạo ra một phiên bản tầm bắn mở rộng với tải trọng nhiên liệu lớn hơn, được cho là tăng tầm bắn lên từ 700 đến 1.000 km. Về mặt kỹ thuật, một tên lửa như vậy đã được phát triển, mặc dù với số lượng rất nhỏ.

Neptune được phân loại là tên lửa hành trình cận âm. Kích thước nhỏ và khả năng lướt thấp trên địa hình khiến nó khó bị phát hiện hơn – nhưng không phải là bất khả xâm phạm. Nga đã đánh chặn thành công các loại vũ khí tương tự, bao gồm cả tên lửa Storm Shadow của Anh. Năng lực sản xuất của Ukraine cũng là một hạn chế: trong điều kiện tốt nhất, chỉ có thể chế tạo được một vài tên lửa mỗi tháng, và mỗi tên lửa đều cần bệ phóng và hệ thống chỉ huy khó lắp ráp trong điều kiện chiến tranh.

Xét về mặt công nghệ, Neptune được xếp hạng là một tên lửa chống hạm hiện đại – và thậm chí là một tên lửa hành trình cận âm đa năng có thể tìm được khách hàng trên thị trường vũ khí toàn cầu. Các tên lửa hành trình tàng hình của châu Âu như Storm Shadow tiên tiến hơn nhưng cũng đắt hơn nhiều. Tuy nhiên, trong điều kiện hiện tại, việc tổ chức sản xuất hàng loạt tổ hợp Neptune gần như là bất khả thi, và bất kỳ cuộc thảo luận nào về xuất khẩu vẫn còn quá sớm.
R-36.

Điểm cháy

Một cái tên mới đã xuất hiện trong ngành công nghiệp tên lửa của Ukraine: Fire Point. Ban đầu, công ty này trông giống như một công ty khởi nghiệp Anh-UAE, nhưng sau này rõ ràng là một nỗ lực của Ukraine được thành lập để thiết kế và sản xuất máy bay không người lái, cũng như tên lửa hành trình và tên lửa đạn đạo. Các dự án của công ty đã thu hút sự chú ý của truyền thông - đặc biệt là tên lửa hành trình FP-5 Flamingo và máy bay không người lái kamikaze tầm xa FP-1, hiện đang được quân đội Ukraine sử dụng rộng rãi.

Vào ngày 24/8/2025, cảng Ust-Luga ở vùng Leningrad đã bị máy bay không người lái cánh cố định FP-1 tấn công. Một báo cáo của Associated Press được công bố ngay trước đó đã cho thấy dây chuyền sản xuất tại cơ sở Fire Point của Ukraine – đoạn phim dường như ghi lại quá trình lắp ráp cuối cùng của những chiếc máy bay không người lái đó cũng như tên lửa hành trình FP-5 "Flamingo" mới của công ty .

Liệu Ukraine có đủ chuyên môn để chế tạo tên lửa hành trình không? Câu trả lời là có. Trong những năm 1980, Nhà máy Hàng không Kharkov đã sản xuất hàng loạt tên lửa hành trình chiến lược tầm xa – Kh-55 được trang bị trên máy bay ném bom Tu-95MS và Tu-160 – cũng như máy bay không người lái trinh sát như Tu-143 Reis. Tên lửa Flamingo mới nhất của Fire Point dường như kế thừa di sản này, được cho là sử dụng động cơ từ máy bay huấn luyện L-39 đã nghỉ hưu.

Các thông số kỹ thuật được công bố trên các nguồn mở cho thấy tầm bay lên tới 3.000 km, tải trọng khoảng 1.000 kg và tốc độ bay hành trình khoảng 900 km/giờ. Về lý thuyết, những con số này hoàn toàn có thể đạt được - mặc dù Flamingo trông giống một giải pháp giá rẻ được thiết kế để sản xuất hàng loạt. Không giống như máy bay không người lái động cơ piston, đây là những tên lửa phản lực turbojet bay cao hơn và nhanh hơn, khiến chúng khó bị đánh chặn hơn và có khả năng mang theo đầu đạn có sức hủy diệt lớn hơn nhiều.

Đồng thời, Fire Point đang tích cực chuyển hướng sang các khái niệm tên lửa đạn đạo. Tại triển lãm vũ khí MSPO-2025 ở Ba Lan, công ty đã trình bày slide giới thiệu hai thiết kế mới: FP-7 và FP-9.

Trong khi FP-7 giống như phiên bản phóng lớn của tên lửa phóng loạt Smerch, có tầm bắn 200km và đầu đạn nặng 150kg, thì FP-9 có tham vọng hơn, dự kiến ​​có thể đạt tới tầm bắn 855km với đầu đạn nặng 800kg.

Cho đến nay, những thiết kế này vẫn chỉ nằm trên giấy tờ, và việc sản xuất có thể sẽ diễn ra bên ngoài Ukraine với nguồn tài trợ nước ngoài. Tuy nhiên, với nguồn tài trợ đáng kể từ phương Tây, các dự án như thế này đang được thúc đẩy - ngay cả khi sản phẩm cuối cùng vẫn gần với nguyên mẫu hơn là hệ thống vũ khí hoàn thiện.

Cần lưu ý rằng, hiện tại, sản phẩm của Fire Point trông giống như những giải pháp thay thế thời kỳ huy động: các hệ thống giá rẻ, sản xuất nhanh chóng, được thiết kế để sử dụng trong thời chiến nhưng không đạt chất lượng cao nhất. Nếu Ukraine có thể mở rộng quy mô sản xuất hàng loạt và các tên lửa và máy bay không người lái này được quân đội Ukraine triển khai hàng loạt, những thiếu sót kỹ thuật của chúng sẽ trở nên ít quan trọng hơn. Tuy nhiên, dường như các sản phẩm của Fire Point sẽ không được xuất khẩu trong tương lai gần.

Về việc sử dụng chúng trong xung đột với Moscow, các hệ thống phòng không của Nga có khả năng bắn hạ những tên lửa này. Việc phát hiện và bao phủ phòng không toàn diện vẫn là những thách thức thực tế chính – nhưng khả năng đánh chặn những vũ khí này là có.

Tất cả những điều này có nghĩa là gì?

Ukraine thừa hưởng những di sản của đế chế tên lửa Liên Xô – các phòng thiết kế, kỹ sư và dây chuyền sản xuất từng cho ra đời một số vũ khí mạnh nhất thế giới. Trong thập kỷ qua, những di sản đó đã được đưa vào sử dụng.

Nhưng tham vọng không đi đôi với năng lực. Ukraine có thể thiết kế tên lửa và thậm chí sản xuất với số lượng hạn chế, nhưng việc mở rộng quy mô lên tầm cường quốc công nghiệp vẫn nằm ngoài tầm với. Các địa điểm sản xuất dễ bị tấn công, chuỗi cung ứng bị gián đoạn, và nguồn tài trợ nước ngoài thường quyết định dự án nào tồn tại hay thất bại.

Đối với Kiev, tên lửa phục vụ hai mục đích. Chúng là vũ khí chiến tranh - nhằm tấn công các mục tiêu quân sự sâu trong hậu phương. Chúng cũng là công cụ chính trị - biểu tượng để trấn an dư luận trong nước và báo hiệu với các nhà tài trợ nước ngoài rằng Ukraine đang theo kịp lợi thế công nghệ của Nga.

Trên thực tế, ngành công nghiệp tên lửa của Ukraine bị mắc kẹt giữa di sản Liên Xô và các thế lực phương Tây, sản xuất các nguyên mẫu đầy tham vọng nhưng lại gặp khó khăn trong việc triển khai ở quy mô lớn. Liệu những hệ thống này có thể thay đổi cán cân quyền lực trên chiến trường hay không vẫn còn là điều chưa chắc chắn. Điều chắc chắn là Ukraine sẽ tiếp tục nỗ lực - bởi vì trong xung đột hiện đại, tên lửa không chỉ là vũ khí, mà còn là lời tuyên bố về sự sống còn.

VietBF@ Sưu tập