Mật mã Kryptos - Bí ẩn chưa có lời giải tại trụ sở CIA
 

Từ năm 1990 đến nay, những nhà giải mã hàng đầu thế giới vẫn bất lực trước tác phẩm điêu khắc “Kryptos” - một bí ẩn nằm ngay trong khuôn viên Cơ quan Tình báo Trung ương Mỹ (CIA).
Ngay giữa trụ sở Cơ quan Tình báo Trung ương Mỹ (CIA) ở Langley, bang Virginia, có một bí ẩn cho đến nay vẫn chưa có lời giải. Nó không liên quan trực tiếp đến điệp viên, điệp vụ hay những bí mật quốc gia. Bí ẩn đó nằm trong một tác phẩm nghệ thuật - công trình điêu khắc mang tên “Kryptos”.


Bí ẩn của “Kryptos”
“Kryptos” do nghệ sĩ Jim Sanborn sáng tạo và ông là người duy nhất nắm giữ toàn bộ bí mật từ khi tác phẩm được khánh thành tại trụ sở CIA năm 1990. Đây không phải một tác phẩm nghệ thuật thông thường. “Kryptos” trong tiếng Hy Lạp nghĩa là “ẩn giấu”. Ngoài giá trị thẩm mỹ, nó còn chứa một thông điệp mã hóa đã khiến những nhà giải mã hàng đầu thế giới phải bó tay suốt hơn 3 thập kỷ.

“‘Kryptos’ là một trong những mật mã nổi tiếng nhất thế giới mà chưa ai giải được”, chuyên gia mật mã Elonka Dunin, người dẫn đầu nỗ lực toàn cầu nhằm giải mã “Kryptos”, cho biết. Theo bà, phần chính của tác phẩm cao khoảng 3,6m, dài 6m, gồm một khúc gỗ hóa thạch với tấm đồng cuộn xoắn như giấy in, trên đó khắc khoảng 1.800 ký tự.

Những chữ cái trên cuộn đồng trông có vẻ vô nghĩa, chẳng hạn như “EMUFPHZLRFA”, nhưng chúng ẩn chứa 4 thông điệp. Ba thông điệp đã được các chuyên gia CIA và Cơ quan An ninh Quốc gia Mỹ (NSA) giải mã.

“Phần thứ tư nằm ở cuối cuộn đồng. Nó chỉ dài 97 ký tự, hơn ba dòng, nhưng đến giờ chúng tôi vẫn chưa biết nó nói gì”, bà Dunin nói.

Vì sao CIA lại có một tác phẩm nghệ thuật như vậy?
Sau vụ Watergate, các cơ quan tình báo Mỹ bị Quốc hội chỉ trích gay gắt. Năm 1976, Ủy ban Church công bố báo cáo cáo buộc CIA theo dõi công dân Mỹ (bao gồm Martin Luther King Jr.) và ám sát lãnh đạo nước ngoài. CIA cần cải thiện hình ảnh.

Những năm 1980, chính phủ Mỹ kêu gọi nghệ sĩ sáng tác tác phẩm nghệ thuật để trưng bày tại trụ sở mới của CIA ở Virginia, nhấn mạnh yếu tố tích cực và truyền cảm hứng.

Jim Sanborn, một nghệ sĩ sinh ra ở Washington D.C., chưa từng làm việc với chính phủ nhưng ông say mê tiểu thuyết điệp báo của John le Carré. Ông quyết định đề xuất một công trình có mã mật, vừa phù hợp với hình ảnh “CIA”, vừa mang tính nghệ thuật.

Sanborn mong muốn tạo một “thực tại thay thế” trong khuôn viên CIA - một không gian yên tĩnh với nước, đá, thiên nhiên và “Kryptos” để nhân viên có điều gì đó khác để suy ngẫm.

Những lớp vỏ của “củ hành mật mã”
Năm 1988, Sanborn giành được hợp đồng và mất 2 năm chế tác. Ông khắc thủ công toàn bộ 1.800 ký tự. Công trình được chia làm 2 phần: cụm đá xếp chồng trước cổng chính và một sân trong với hồ nước nhỏ, khúc gỗ hóa thạch cùng cuộn đồng.

“Kryptos” chứa một chuỗi mật mã có độ khó tăng dần. Để xây dựng mật mã, Sanborn hợp tác với Ed Scheidt - cựu lãnh đạo Trung tâm Mật mã CIA. Scheidt đưa ra nhiều lựa chọn cho từng lớp mã, Sanborn thêm yếu tố nghệ thuật. Lớp đầu tiên khá dễ: tín hiệu Morse khắc trên tấm đồng ở cụm đá trước cổng.

“Tôi nghĩ một vài chuyên gia quân sự đi qua cổng sẽ nhận ra ngay. Nhưng tôi cũng muốn bí ẩn hé mở dần dần, như bóc từng lớp hành. Tôi không muốn toàn bộ bị giải một lúc”, ông Sanborn kể.

Chuỗi 1.800 ký tự trên cuộn đồng chia thành 4 thông điệp. Mất gần 10 năm, các chuyên gia mới giải được ba phần đầu.

“Người đầu tiên là nhà phân tích CIA David Stein, ông giải bằng bút chì và giấy năm 1998, trong lúc rảnh rỗi ngoài giờ làm việc. Năm 1999, nhà khoa học máy tính Jim Gillogly ở California dùng máy tính để giải và công bố. Sau đó NSA cũng nói rằng họ đã giải được. Nhưng phần thứ tư thì cho đến nay vẫn chưa ai giải được, cho dù là những người nghiệp dư hay các chuyên gia”, bà Dunin cho hay.

Lời giải và bí mật mang theo xuống mồ
Các đoạn mã giải được hé lộ nhiều điều kỳ lạ: phần đầu chứa câu “Between subtle shading and the absence of light lies the nuance of iqlusion” (sai chính tả từ illusion thành iqlusion); phần hai đưa ra tọa độ trụ sở CIA cùng những câu hỏi khó hiểu; phần ba trích dẫn nhà khảo cổ Howard Carter khi phát hiện lăng mộ vua Tutankhamun năm 1922.

Một câu hỏi trong phần hai gợi mở: “Langley có biết chuyện này không? Nó bị chôn ngoài kia ở đâu đó. Ai biết chính xác? Chỉ có WW”.

Một câu hỏi trong phần hai viết: “Langley có biết về điều này không? Nó bị chôn ở đâu đó. Ai biết vị trí chính xác? Chỉ có WW”.

“WW” ám chỉ William Webster - Giám đốc CIA khi “Kryptos” ra đời, đồng thời từng đứng đầu FBI. Ngày khánh thành, Sanborn trao cho Webster một phong bì sáp niêm phong chứa toàn bộ lời giải. Ông Webster là người duy nhất ngoài Sanborn biết trọn vẹn 4 phần.

Khi nghỉ hưu vài năm sau đó, Webster tiết lộ trong chương trình truyền hình Face the Nation rằng ‘Kryptos’ là bí mật khó nhất ông từng giữ trong sự nghiệp. Ông Webster qua đời tháng 8/2025, nhưng người ta không biết chiếc phong bì mà Sanborn đã trao cho ông hiện đang ở đâu.

Dù có ý kiến cho rằng phần “K4” không thể giải, Sanborn quả quyết lời giải tồn tại.

Từ bí ẩn nghệ thuật thành cơn sốt toàn cầu
Ban đầu, chỉ một số ít người đam mê mật mã biết đến “Kryptos”. Nhưng khi khi nhà văn Dan Brown đưa chi tiết “Kryptos” lên bìa tiểu thuyết “Mật mã Da Vinci” năm 2003 và sau đó đưa nó vào tiểu thuyết “Biểu tượng thất truyền”, nó bỗng trở thành cơn sốt toàn cầu.

Năm 2005, “Kryptos” là từ khóa được tìm kiếm nhiều nhất trên Google trong hai ngày liên tiếp. Người hâm mộ gọi điện, gửi thư, thậm chí tìm đến tận nhà Sanborn mang theo tập hồ sơ dày đặc để trình bày lời giải. Nghệ sĩ ban đầu cố gắng hồi đáp, nhưng nhanh chóng bị quá tải.

Sau gần 35 năm, nghệ sĩ Sanborn quyết định bán đấu giá lời giải “K4” để gây quỹ từ thiện. Ông hy vọng người mua sẽ giữ kín bí mật, nhưng cũng úp mở rằng “Kryptos” có thể chưa dừng lại ở đó.

“Thực lòng mà nói, sau 35 năm, tôi đã cố gắng quên đi nội dung của ‘K4’, bởi nếu chính tôi cũng không nhớ, thì sẽ không thể vô tình tiết lộ bí mật”, ông Sanborn chia sẻ.

VietBF@ sưu tập