VietBF - Khi trí thức trở thành kẻ thù của quyền lực

Có những chế độ không sợ kẻ thù bên ngoài, mà chỉ sợ ánh sáng từ bên trong. Và ánh sáng đó, không gì khác hơn là trí thức, những con người mang trong mình khả năng độc lập tư duy, đọc vị bản chất quyền lực và dám nói điều người khác né tránh.

Lịch sử từng ghi nhận một thời kỳ đen tối khi Mao Trạch Đông, nhân danh cách mạng, đã ra tay tiêu diệt toàn bộ giới trí thức Trung Hoa. Ông ta tuyên bố: Trí thức là “lão cửu thối tha”, không bằng cục phân. Dưới khẩu hiệu “bạo lực cách mạng”, hàng triệu giáo sư, bác sĩ, kỹ sư, nhà văn, nhà sử học bị nhục mạ, đưa đi cải tạo hoặc chết trong các trại lao động. Đại học đóng cửa. Thư viện bị thiêu hủy.

Cả một nền văn minh bị bẻ gãy, bởi người đứng đầu sợ rằng những người hiểu biết sẽ lật mặt lớp sơn hào nhoáng của lý tưởng cộng sản và chỉ ra sự thật đắng ngắt phía sau: Một chế độ chuyên quyền vận hành bằng nỗi sợ và sự mê tín chính trị.

Nửa thế kỷ sau, ở một nơi tưởng như là đỉnh cao của dân chủ phương Tây, lịch sử ấy đang trở lại – trong một hình thức mới, tinh vi hơn, nhưng bản chất vẫn giống hệt: Donald Trump, với chiến dịch bài trí thức được ngụy trang bằng ngôn ngữ mị dân, đang từng bước biến tầng lớp tinh hoa trí tuệ của nước Mỹ thành đối tượng bị khinh miệt, bị tấn công, bị loại trừ khỏi đời sống chính trị và văn hóa.

Không dùng đến trại cải tạo hay bạo lực vật lý, Trump tấn công bằng truyền thông, bằng những khẩu hiệu giễu nhại như “elite”, “deep state”, “fake news”, gọi giới học thuật là kẻ sống xa rời thực tế, truyền thông độc lập là “kẻ thù của nhân dân”, các chuyên gia y tế là “kẻ hù dọa vì quyền lợi cá nhân”. Ông ta châm ngòi cho tâm lý khinh rẻ tri thức, cổ vũ cho thứ văn hóa “ghét người thông minh”, biến sự vô tri thành biểu tượng của chân thành, và dối trá thành một kỹ năng chính trị.

Mục tiêu không hề khác Mao. Chỉ có cách làm khác. Mao đánh trực diện, còn Trump thao túng cảm xúc đại chúng. Cả hai đều hiểu rõ một điều: Chỉ khi nào dân chúng nghi ngờ trí thức, thù địch với tri thức, và quay lưng lại với sự thật, thì quyền lực độc đoán mới an toàn.

Bài học từ Trung Quốc vẫn còn nguyên vẹn tính thời sự. Khi một chế độ tiêu diệt giới trí thức, nó không chỉ diệt một giai tầng xã hội, mà còn phá hủy luôn khả năng phản tỉnh của cả một dân tộc. Đó là sự chặt đứt giữa quá khứ và tương lai. Là khi người dân mất đi người dẫn đường, phải mò mẫm trong bóng tối bằng cảm tính, bằng bản năng đám đông, và bằng những lời hứa rỗng của một kẻ lãnh đạo chuyên sống bằng giận dữ.

Tổng thống Trump không cần viết lại hiến pháp. Ông ta chỉ cần viết lại định nghĩa của từ “thật”. Và ông ta làm điều đó thành công không phải vì ông ta giỏi, mà vì có một tầng lớp dân chúng đã được dưỡng nuôi quá lâu trong sự lười biếng tư duy, ngại phản biện, và thèm khát những lời đơn giản hóa đến mức vô lý.

Đến khi người ta vỗ tay vì ai đó dám “nói thẳng”, dù lời đó là dối trá. Khi người ta tôn thờ bản năng thay vì lý trí. Khi người ta tin một tỷ phú chống lại “giới tinh hoa”, trong khi chính ông ta là hiện thân của đặc quyền. Khi đó, sự diệt vong của nền văn minh không đến bằng chiến tranh, mà bằng tiếng reo hò.

Cái chết của tri thức không ồn ào. Nó đến như một cơn ngạt thở chậm rãi. Khi trường đại học bị cắt ngân sách vì “giảng viên quá cấp tiến”. Khi giáo sư bị đe dọa vì dạy lịch sử nô lệ. Khi nhà khoa học bị nghi ngờ chỉ vì nói lên sự thật về khí hậu. Và khi người dân bắt đầu tin rằng “nghe theo chuyên gia là dại”, thì đó chính là lúc bóng tối đã thắng một nửa trận chiến.

Từ Mao đến Trump, từ Hồng vệ binh đến đội quân MAGA, từ đốt sách đến chặn sách, lịch sử chỉ thay áo, chưa hề đổi màu. Trong lòng những chế độ thù ghét sự thật, trí thức luôn là kẻ thù nguy hiểm nhất bởi trí thức không cầm súng, nhưng cầm lẽ phải.
Và đó mới là điều khiến bạo quyền run rẩy.