Căn pḥng hơi ngạt ở trại tử thần này luôn hoạt động hết công suất, được phát xít sử dụng là nơi giam giữ và hành h́nh phụ nữ và trẻ em. Nơi đây, tự do là thứ xa xỉ nhất, ngay cả những sinh hoạt tối thiểu cũng bị giám sát rất chặt.
Kinh hoàng nhất là pḥng hơi ngạt số 1 với biệt danh “Căn nhà màu đỏ”, do được xây bằng gạch đỏ gồm 2 pḥng làm ngạt nhỏ hoạt động hàng ngày hết công suất.
Chỉ tính riêng trong 6 tháng, từ tháng 6 đến tháng 12 năm 1942, phát xít Đức đă sát hại 600.000 người, trong đó có 550.000 người Do Thái tại ḷ ngạt này. Mùi khét lẹt của da thịt người chết cháy, khói xám đen từ các ḷ thiêu xác người bao trùm kín cả một vùng trời rộng lớn.
“Lao động là tự do” là khẩu hiệu lớn treo ngay trên lối vào cổng trại Auschwitz. Nhưng nghiệt ngă thay, tù nhân ở đây phải lao động quần quật suốt 12 tiếng một ngày trong những điều kiện hết sức tồi tệ, bị vắt kiệt sức lực cho tới chết.
Tự do là thứ xa xỉ nhất, hoàn toàn biến mất trong trại Auschwitz-Birkenau. Ngay cả những sinh hoạt tối thiểu như ngủ, nghỉ cũng đều bị giám sát rất chặt. Thậm chí khi đi vệ sinh, tù nhân cũng bị theo dơi ngặt nghèo.
Bà Kitty Hart-Moxon, năm nay 88 tuổi, từng bị đưa đến trại tập trung Auschwitz khi mới 16 tuổi, đă kể lại những kư ức kinh hoàng khi bị giam cầm tại đây: “Vừa bước chân vào trại, tôi đă khóc thét lên khi nh́n thấy những h́nh ảnh hăi hùng của các tù nhân. Đầu cạo trọc lốc, trang phục rách tơi tả, thân h́nh tiều tụy, mắt thất thần.
Nhiều người la hét, gào khóc bằng nhiều thứ tiếng v́ bị đánh đập, tra tấn tàn bạo. Tôi thốt lên: ’Lạy Chúa, tại sao điều khủng khiếp này lại xảy ra với chúng con’”.
Khi được đưa vào khu vực sinh hoạt dành cho phụ nữ, buổi sáng đầu tiên, bà Hart-Moxon lại khóc thét lần nữa khi vừa choàng tỉnh giấc, mắt nhắm mắt mở, quờ tay vào một thi thể chết cứng ngay bên cạnh từ tối hôm trước.
Trước cái rét đóng băng, bà và những nữ tù nhân khác đă tranh nhau giằng xé quần áo của người phụ nữ xấu số trên để giữ ấm cơ thể. Ngay sáng hôm ấy, bà bị yêu cầu đi khiêng những xác chết ở trại.
Bà kể, nhiều người, khổ quá, không chịu đựng được cái đói, cái rét, và những đ̣n tra tấn, hành hạ dă man của phát xít Đức đă chủ động t́m đến cái chết bằng cách lao cả tấm thân gầy guộc, vêu vao vào hàng rào điện. Tuy nhiên, lính canh thường bắn chết họ trước khi phạm nhân đến gần hàng rào.
Tháng 7 năm 1941, thực hiện kế hoạch hủy diệt toàn bộ dân tộc Do Thái ở châu u (khoảng 11 triệu người) của trùm phát xít Hitler, trại giam Auschwitz chính thức trở thành “ḷ giết người hàng loạt” lớn nhất trong lịch sử loài người.
Các tù nhân bị nhồi nhét chật cứng trong những toa tàu ngột ngạt, được chở đến Auschwitz từ mọi vùng lănh thổ châu u do Đức chiếm đóng bằng đường sắt. Khi nhập trại, mọi vật dụng có giá trị đều bị tịch thu. Phụ nữ buộc phải cắt tóc ngắn. Tóc của tù nhân được dùng để sản xuất tất dài.
Giày, tất và các vật dụng khác của người tù được tái chế thành các sản phẩm phục vụ chiến tranh. Người Do Thái bị tách riêng. Những người khỏe mạnh được đưa sang bên phải và nhận vào trại. Họ trở thành những lao động khổ sai trong các nhà máy, các cơ sở công nghiệp được xây dựng bên trong hoặc gần trại.
Một số tù nhân bị buộc làm công việc gom xác và thu hồi răng vàng từ các thi thể bị giết. C̣n những người già yếu, ốm đau, bệnh tật, không có khả năng lao động bị dẫn sang phía trái và bị hành quyết bằng khí độc ngay lập tức. Họ, hầu hết là phụ nữ, trẻ em, người già, tàn tật…, chiếm tới 3/4 tổng số.
Nhiều người quá yếu hoặc quá nhỏ tuổi, không thể đi được, sẽ bị giết tại chỗ bằng một phát đạn vào đầu. Bởi vậy, phần lớn những người bị đầy đến Auschwitz đều bị sát hại trong các ḷ hơi ngạt khổng lồ. Nổi tiếng nhất trong các ḷ hơi ngạt là Pḥng hơi ngạt số 1 với biệt danh “Căn nhà nhỏ màu đỏ”, do được xây bằng gạch đỏ.
Một trong những thủ đoạn xảo quyệt nhất của phát xít Đức, đó là: trước khi hành h́nh các tù nhân, chúng giả vờ trao cho họ valy ghi tên tuổi, gieo cho họ một ảo tưởng về hy vọng được thả ra ngoài. Sau đó, chúng bảo các nạn nhân đi tắm rửa sạch sẽ để tẩy trừ chấy rận, thậm chí một số người c̣n được phát xà pḥng và khăn tắm.
Bị mắc lừa, các tù nhân hồ hởi cởi bỏ quần áo ở pḥng ngoài và bước đến pḥng hơi ngạt, địa điểm được ngụy trang như pḥng tắm. Trên đường đi đều có các bảng chỉ dẫn đến “pḥng tắm” hoặc “tắm hơi”.
“Căn nhà nhỏ màu đỏ” có 2 pḥng. Boongke 1 chứa 800 người, boongke 2 chứa 1.200 người. Khi pḥng hơi ngạt đầy người, cửa pḥng bị khóa chặt. Những viên Zyklon-B, do Viện Vệ sinh của SS cung cấp được vận chuyển tới trại bằng xe cứu thương, được thả vào pḥng qua những lỗ thông hơi trên tường. Khí độc bắt đầu lan tỏa.
Khoảng 1/3 nạn nhân chết ngay tức khắc. Chừng vài phút sau, những người bị nhốt bên trong sẽ chết như ngả rạ. Chết nhanh hay chậm phụ thuộc vào vị trí người ấy đứng gần lỗ thông hơi hay không. Mặc dầu những bức tường bê tông dày ngăn cách nhưng ở bên ngoài vẫn nghe thấy những tiếng la hét, rền than của những tù nhân khốn khổ.
Hai động cơ xe máy đặt gần đó được rồ đến hết ga song vẫn không thể át được tiếng kêu la ai oán rầm trời ấy.
Khi dọn xác nạn nhân, các tù nhân từng là nha sĩ bị ép vào pḥng độc lôi các thi thể ra. Họ dùng ḱm bẻ răng vàng trong miệng các xác chết. Kính mắt, đồ trang sức, tóc… của nạn nhân cũng bị lấy đi.
Sau khi giết các nạn nhân, chúng đưa xác đến các ḷ thiêu khổng lồ gần đó với công suất thiêu 20.000 người trong 24h. Tro cốt hoặc bị chôn vùi, hoặc vứt xuống sông hay dùng làm phân bón.
Những đợt hành quyết hàng loạt đầu tiên tại Auschwitz diễn ra vào đầu tháng 9 năm 1941 khi 900 tù nhân bị giết bằng khí độc Zyklon B trong tầng hầm của Block 11.
Nhận thấy ṭa nhà này không phù hợp cho việc giết số lượng lớn nên địa điểm được dịch chuyển đến nhà hỏa thiêu tại Auschwitz I (nhà thiêu I, hoạt động đến tháng 7 năm 1942). Ở đây, một lúc có thể giết hơn 700 người. Có khoảng 60.000 người đă bị giết tại nhà thiêu I.
Trong lúc các nhà thiêu lớn hơn II, III, IV và V thi công, địa điểm hành quyết hàng loạt được chuyển sang hai pḥng hơi ngạt tạm thời (boongke 1 và 2). Giai đoạn từ tháng 5 đến tháng 11 năm 1944, boongke 2 tái hoạt động trong cuộc thảm sát số lượng lớn người Do Thái Hungary.
Công suất của các nhà thiêu và hố thiêu ngoài trời đạt 20.000 thi thể mỗi ngày vào mùa hè năm 1944. Các pḥng hơi ngạt hoạt động hết công suất trong giai đoạn thảm sát người Do Thái Hunggary từ tháng 4 đến tháng 7 năm 1944. Tuy là một đồng minh của Đức trong thế chiến thứ hai nhưng Hungary đă không đồng ư chuyển giao người Do Thái cho tới khi Đức xâm chiếm quốc gia này vào tháng 3 năm đó.
Một nhánh đường ray dẫn thẳng vào Birkenau được hoàn tất trong tháng 5 để đưa các nạn nhân đến gần pḥng hơi ngạt hơn. Từ ngày 14 tháng 5 đến đầu tháng 7 năm 1944, Đức Quốc xă đă trục xuất 437.000 người Do Thái Hungary, một nửa so với tổng số trước chiến tranh, đến Auschwitz.
Đỉnh điểm có ngày lên tới 12.000 người. Lượng người đến quá lớn tới mức lính SS phải thiêu xác cả ở những hố ngoài trời.
Trại Birkenau là nơi kết thúc mạng sống của khoảng 1,6 triệu người Do Thái (trong đó có 438.000 người Do Thái bị đem đến từ Hungary chỉ trong ṿng vài tháng), 75.000 người Ba Lan và đồng tính nam, cùng khoảng 19.000 người Roma. Vào lúc cao điểm, mỗi ngày có đến 8.000 người bị đưa vào pḥng hơi ngạt.