Cuộc cách mạng về xe điện đang bùng nổ tại các nước giàu ở phương Tây. Thiên hạ, dù có dè dặt, vẫn bắt đầu quan tâm chú ý đến sự có mặt của đủ loại xe điện ngày càng nhiều. Các nước nghèo cũng đang trải qua làn sóng xuất hiện các xe điện. Ở Bangladesh, xe taxi ba bánh chạy điện, hay còn gọi là xe
tuk tuk hoặc xe kéo, đang nhanh chóng thay thế thế hệ xe chạy xăng.
Xe điện lẽ đương nhiên sẽ giúp hạn chế nạn ô nhiễm môi trường, giảm bớt hiệu ứng nhà kính gây tác động đến biến đổi khí hậu và giúp tiết kiệm rất nhiều chi phí. Tuy nhiên, mỗi một chiếc xe
tuk tuk chạy bằng 5 cục pin axit chì khổng lồ, có chứa tổng cộng gần 300 lbs chì. Khoảng một năm rưỡi sau đó, khi pin này cần được thay và tái chế lại, sẽ có khoảng 60 lbs chì sẽ bị rò rỉ ra môi trường. Việc tái chế pin điện, thường ở các nhà máy luyện kim không được kiểm soát chặt chẻ, vốn là một hoạt động kinh doanh có lợi nhuận cao nhưng rất nguy hiểm.
Chì (lead) là loại chất độc nguy hiểm cho hệ thần kinh và bất cứ sự tiếp xúc nào với chất chì đều có hại cho sức khỏe. Chì xâm nhập vào môi trường gây ra tổn hại cho con người ở mức độ nghiêm trọng. Các bản ước tính từ nhiều tổ chức khác nhau công bố ra cho thấy chất chì này đã giết chết khoảng 1,6 triệu đến 5,5 triệu người mỗi năm.
Ngay cả những ước tính thận trọng nhất về số ca tử vong do bị phơi nhiễm chì cũng vượt quá con số ca tử vong toàn cầu do bệnh lao. Ngân hàng Thế giới ước tính chất chì đã giết chết 5,5 triệu người mỗi năm, nhiều hơn cả bệnh AIDS, sốt rét, tiểu đường và chết do tai nạn về giao thông cộng lại.
Ngộ độc chì đặc biệt ảnh hưởng đến phụ nữ mang thai và trẻ nhỏ. Ngoài ra, phơi nhiễm chì ở mức độ thấp còn liên quan đến khả năng học tập cũng như rối loạn hành vi. Ở mức độ phơi nhiễm cao, các triệu chứng gây tổn hại thần kinh rất nghiêm trọng và gây ra nguy hiểm đến tính mạng có thể xảy ra, trong đó có các triệu chứng như tê liệt, co giật và hôn mê. Ngộ độc chì còn có thể làm suy giảm chức năng trên toàn cơ thể, chẳng hạn như ở 2 quả thận hoặc khả năng sinh sản.
Hồi tháng Sáu năm 2023, Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ chính thức công nhận việc tiếp xúc với chì và các kim loại nặng khác là yếu tố gây ra nguy cơ đáng kể đối với bệnh tim mạch. Một bản đánh giá hồi năm 2018 do chuyên gia về dịch tễ học Rajiv Chowdhury dẫn đầu đã liên kết nồng độ chì trong máu cao, làm tăng 85% nguy cơ mắc bệnh tim mạch vành và tăng 63% nguy cơ bị đột quỵ.
Xe Tuk Tuk chạy điện ở Ấn Độ (Ảnh: Pallava Bagla/Corbis via Getty Images)
Từ thập niên 1920, các công ty dầu mỏ bắt đầu thêm
chì tetraethyl (tetraethyl lead) vào xăng để làm giảm tiếng ồn của động cơ. Do vậy, khi việc sở hữu xe hơi bùng nổ ở Mỹ sau Thế chiến thứ hai, tăng gấp đôi từ năm 1940 đến năm 1960 và một lần nữa từ năm 1960 đến năm 1980, số lượng khí thải chì cũng đã tăng lên theo. Giữa những năm 1960, gần như mọi trẻ em sống ở Mỹ đều có liều lượng chì trong máu cao hơn mức được coi là an toàn hiện nay. Hậu quả tuy rất lớn nhưng cũng lan tỏa và khó quan sát trực tiếp. Người Mỹ sinh vào những năm 1960 và 1970 trung bình mất khoảng năm điểm IQ do đã từng tiếp xúc với chì.
Năm 1970, việc sửa đổi
Đạo luật Không khí Sạch (Clean Air Act) đã đánh dấu sự khởi đầu việc chấm dứt ngộ độc chì hàng loạt ở Mỹ. Việc sửa đổi cho phép Cơ quan Bảo vệ Môi trường (EPA) cấm sử dụng xăng pha chì trên tất cả loại xe hơi sản xuất sau năm 1975; xăng pha chì dần bị loại bỏ sau đó và gần như bị loại bỏ hoàn toàn khỏi thị trường vào đầu những năm 1990. Các cơ quan quản lý đã cấm sơn có chứa chất chì trong dân dụng vào năm 1978 và cấm sử dụng chì trong hệ thống ống nước vào năm 1986. Đến những năm 1990, tỷ lệ trẻ em Mỹ có nồng độ chì trong máu tăng cao đã giảm đến 3/4, chỉ còn 2-3% vào thập niên đầu thế kỷ 21.
Nói rõ hơn, ngộ độc chì vẫn còn tồn tại ở Mỹ nhưng tình hình có sự chuyển biến tốt, cả về mặt thống kê lẫn ý thức. Cụ thể, cuộc khủng hoảng rò rỉ chì năm 2014 ở Flint, Michigan, đã gây ra ô nhiễm nguồn nước uống của thành phố, dẫn đến việc khoảng 100,000 người (khoảng một phần tư trong đó là trẻ em, bị phơi nhiễm trong hơn một năm), đã làm cho công chúng phẫn nộ, thúc đẩy sự hồi sinh những nỗ lực nhằm loại bỏ chất chì. Hồi năm 2021, Quốc hội đã phân bổ 15 tỷ USD trong
Luật Cơ sở hạ tầng lưỡng đảng (Bipartisan Infrastructure Law) để thay thế các đường ống dẫn được làm bằng chì.
Tuy nhiên, ở phần còn lại của thế giới, vấn đề ngộ độc chì vẫn còn xảy ra. Tiếp xúc với chì không an toàn vẫn thấy xuất hiện và gây ra ảnh hưởng xấu đối với trẻ em ở các nước đang phát triển. Năm 2020,
UNICEF và
Pure Earth, một tổ chức phi lợi nhuận chuyên ngăn chặn nạn bị phơi nhiễm chì và thủy ngân, ước tính rằng có đến 800 triệu trẻ em có nồng độ chì trong máu trên 5 microgam/dl. Điều đó có nghĩa là, cứ ba trẻ em trên thế giới thì một em có nồng độ chì trong máu đủ cao để được xem là bị ngộ độc chì. Và ở nhiều quốc gia, chẳng hạn như Bolivia, Cộng hòa Dân chủ Congo và Ấn Độ, mức độ phơi nhiễm chì trung bình ở trẻ em được ước tính này lại cao hơn mức tiêu chuẩn nói trên.
Các chính phủ trên toàn cầu đã đạt được một số tiến bộ trong việc tuyên chiến với chất chì. Xăng pha chì đã bị loại bỏ dần dần trên khắp thế giới. Xăng pha chì đã bị cấm ở nhiều nước giàu và phần lớn ở châu Mỹ Latin vào giữa những năm 1990, trên phần lớn châu Á vào năm 2000 và hầu hết châu Phi vào giữa thập niên đầu thế kỷ 21. Algeria là quốc gia cuối cùng đã tuyên chiến với chì vào năm 2021.
Tuy nhiên, tình trạng phơi nhiễm vẫn còn kéo dài, vì dù chì rất độc nhưng nó lại hữu ích. Là một kim loại nặng, dễ uốn và hầu như không thể phá hủy, chì được ứng dụng trong đường ống dẫn, trong lưới đánh cá, đồ trang sức và đạn dược. Các chất màu có chứa chì luôn bền vững, thường được sử dụng để chế tạo màu cho sơn, men và mỹ phẩm.
Vì nhiễm độc chì không thể nhìn thấy bằng mắt thường nên nhiều quốc gia nghèo và có thể cả một số quốc gia giàu có, thậm chí không nhận thức được rằng họ đang đối diện một vấn đề nguy hiểm sống còn về sức khỏe. Cho đến nay, ứng dụng chì phổ biến nhất là trong pin. Pin axit chì vẫn là nguồn cung cấp năng lượng cho động cơ xe chạy xăng và hiện chúng ngày càng được sử dụng nhiều hơn cho pin xe điện. Chúng có thời hạn sử dụng hạn chế (thường từ sáu tháng đến ba năm) nhưng có thể được tái chế lại. Tại Hoa Kỳ và các quốc gia giàu, việc tái chế pin được thực hiện an toàn tại những nhà máy kỹ nghệ cao, đượckiểm soát chặt, hầu như không gây ra rủi ro cho công nhân và cộng đồng dân cư.
Nhưng ở những nơi như Bangladesh, việc tái chế pin sẽ nguy hiểm hơn. Quy trình tái chế được thực hiện tại các hố lộ thiên nằm ngay trong các khu đô thị đông đúc, gây ra ô nhiễm đất, không khí và nước. Đây là mặt tối của cuộc cách mạng điện khí hóa: Do thiếu các nhà máy tái chế an toàn, điều hiếm khi thấyi ở các nước nghèo, sự thịnh hành của các loại phương tiện vận chuyển chạy bằng pin sẽ làm gia tăng đáng kể tỷ lệ bị nhiễm độc chì.
Tại Diễn đàn Kinh tế Thế giới 2024 ở Davos, giám đốc Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (
USAID) bà Samantha Power cho biết, Hoa Kỳ sẽ giúp giải quyết vấn đề nhiễm độc chì, với việc dành ra 4 triệu USD để tài trợ cho các chương trình thí điểm ở Ấn Độ và Nam Phi. Mỹ cũng sẽ tham gia
Liên minh toàn cầu loại bỏ sơn có chì (Global Alliance to Eliminate Lead Paint), một sự hợp tác giữa Chương trình Môi trường Liên Hiệp quốc và Tổ chức Y tế Thế giới.
Với nhiều nước khác, các chính phủ cũng cần phải đưa ra các luật lệ, quy định chặt chẽ hơn. Sơn có chì vẫn được bán hợp pháp ở 70 quốc gia. Gần 80% loại sơn ở Ấn Độ có hàm lượng chì không an toàn, bất chấp luật cấm bán sơn có chì trên thị trường.
News
Library
Technology
Giải Trí
Portals
Tin Sốt
Home
