HOA KỲ: Hiện tượng "Shrinkflation" trong nền kinh tế: Bạn đang bị "ăn gian" trong từng gói kẹo được bán ra

[trungthuc]

Kích cỡ và trọng lượng của sản phẩm bán ra bị giảm xuống nhưng giá lại không thay đổi, đó là trò ma mãnh quen thuộc của nhiều công ty sản xuất, mà người ta gọi là "shrinkflation".

Giá cả tăng lên là mối quan tâm hàng đầu của giới cử tri sắp bước vào cuộc bầu cử vào tháng 11/2024 và nhiều người trong số họ lại đổ lỗi cho Tổng thống Joe Biden về nạn lạm phát. Tuy nhiên, giới lập pháp và cả ông Biden lại đang nhắm vào "hiện tượng shrinkflation" này. Ông Biden nói: "Một số công ty đang cố kiếm thêm lợi nhuận nhanh bằng cách cho thu nhỏ sản phẩm từng chút một và họ hi vọng người tiêu dùng sẽ không chú ý… Tôi kêu gọi các công ty nên chấm dứt việc làm này".

Ngày 28 tháng Hai 2024, Thượng nghị sĩ Bob Casey (Dân chủ, Pennsylvania) đã giới thiệu một dự luật có tên "Shrinkflation Prevention Act" nhằm chống lại tình trạngcó nhiều mặt hàng gia dụng phổ biến như ngũ cốc, khoai tây chiên, chất tẩy rửa, bánh quy và giấy vệ sinh đã bị cố tình cho teo tóp lại nhưng giá lại không giảm. Dự luật hiện đối mặt một trận chiến khó khăn tại Quốc hội từ sự phản đối của Đảng Cộng hòa. Dự luật của nghị sĩ Bob Casey trao cho Ủy ban Thương mại Liên bang và các luật sư tiểu bang có quyền hạn sau cùng để xử lý những công ty láu cá "ăn gian" qua việc cho "rút bớt ruột" nhưng không muốn giảm giá. Đối với nhiều người, đó là hành vi lừa đảo.

Cơ quan Thống kê Lao động Hoa Kỳ (The Bureau of Labor Statistics) cho biết, giấy gia dụng (household paper product), đồ ăn nhẹ (snack), cà phê, trà và tã lót là nhóm sản phẩm bị ảnh hưởng nhiều nhất vì hiện tượng "shrinkflation" này. Cụ thể hơn, gói Double Stuf Chocolate Sandwich Cookies dành cho gia đình đã bị giảm kích thước đến 6% tính theo trọng lượng, nhưng công ty sản xuất Mondelez vẫn bán với mức giá tương tự, theo một ví dụ từ bản báo cáo vào tháng 12/2023 của Thượng nghị sĩ Bob Casey.

Báo cáo của ông Casey còn cho thấy các sản phẩm giấy gia dụng như giấy vệ sinh (toilet paper) và khăn giấy (paper towel) đắt hơn 34.9% trên mỗi đơn vị so với hồi tháng Giêng 2019. Trong thực tế, chiêu trò "shrinkflation" này vốn không phải là chuyện mới mẻ đối với người tiêu dùng. Nơi sản xuất và bán đã âm thầm cho "rút ruột" sản phẩm để tránh việc cho tăng giá lên trong nhiều thập niên qua. Các chuyên gia cho biết "shrinkflation" bắt đầu trở thành một chiến lược rõ ràng nhất khi vào năm 1988, hãng Chock Full o’Nuts lẳng lặng cho giảm hộp cà phê nặng 1 pound xuống còn 13 ounces và các đối thủ cạnh tranh cũng bắt đầu thực hiện theo.

(Minh họa: franki-chamaki-unsplash)

Ngày 11/1/2024, ông Bob Casey đã gửi thư đên cơ quan GAO (Government Accountability Office), kêu gọi nên cho kiểm tra tác động của lòng tham giới kinh doanh đối với người tiêu dùng. Ông này là chủ tịch Tiểu ban Y tế, Giáo dục, Lao động và Lương hưu của Thượng viện, cũng đồng giới thiệu một dự luật vào đầu tháng này do Thượng nghị sĩ Elizabeth Warren (Dân chủ, Massachusetts) đứng đầu, nhằm tạo ra một lệnh cấm của chính phủ liên bang trong việc cho tăng giá quá mức hoặc "thao túng giá cả" (price gouging).

Dự luật Bob Casey cũng ủy quyền cho FTC và tổng chưởng lý tiểu bang theo đuổi các vụ kiện dân sự nhằm vào các tập đoàn ma mãnh đang cho áp dụng cái gọi là "shrinkflation". Dự luật này có 7 người đồng bảo trợ thuộc Dân chủ: Thượng nghị sĩ Tammy Baldwin ở Wisconsin, Elizabeth Warren ở Massachusetts, Jacky Rosen ở Nevada, Cory Booker ở New Jersey, Sheldon Whitehouse ở Rhode Island, Sherrod Brown ở Ohio, Patty Murray ở Washington và Thượng nghị sĩ (độc lập) Bernie Sanders thuộc Vermont.

Cần nói thêm rằng, hồi năm 2021 và 2022, các công ty đã cho tăng mạnh giá để bù đắp các chi phí sản xuất do chuỗi cung ứng bị ảnh hưởng bởi đại dịch COVID-19 cùng với tình trạng thiếu hụt nhân công. USA Today ngày 28/2/ 2024 cho biết, trong khi giá tiêu dùng đã tăng 14% từ tháng Bảy 2020 đến tháng Bảy 2022, lợi nhuận của giới kinh doanh cũng tăng lên 75% trong cùng thời gian này. Theo công ty nghiên cứu thị trường FactSet, tỷ suất lợi nhuận ròng của các công ty S&P 500 đạt cao điễm là 13% vào mùa Xuân 2022. Đó cũng là thời điểm mà nhiều công ty đã cho tăng giá lên. Năm 2022, Unilever, hãng sản xuất kem Ben & Jerry, nước sốt mayonnaise Hellman và các mặt hàng chủ yếu khác trong gia đình, đã cho tăng giá trung bình là 13.3% vào năm 2022, theo Associated Press.

Đối mặt với các phản ứng của người tiêu dùng, năm 2023, Unilever chỉ cho tăng giá có 2.8%; nhờ vậy, doanh số bán hàng tăng được 1.8%. Tuy nhiên, cùng lúc đó, ngày càng có nhiều công ty chuyển sang trò "rút bớt ruột" sản phẩm. Ngoài ra, các công ty cũng không muốn giảm giá ngay cả khi giá nguyên liệu để sản xuất đã sụt giảm. Cụ thể hơn, giá tã lót đã tăng hơn 30% kể từ năm 2019, theo bản báo cáo Groundwork cho biết, một phần do giá bột gỗ (nguyên liệu thô sản xuất ra tã lót) đã tăng 87% trong hai năm. Tuy nhiên, hồi năm 2023, giá bột gỗ đã giảm đến 25% và giới nhà sản xuất vẫn giữ giá cũ "ổn định", giúp cho họ mở rộng tỷ suất lợi nhuận thay vì giúp người tiêu dùng giảm bớt chi phí sinh hoạt.

Lindsey Owens, giám đốc điều hành Groundwork Collaborative, một nhóm nghiên cứu về chính sách kinh tế, cho biết FTC (Federal Trade Commission) có thể yêu cầu các công ty phải ghi rõ trên bao bì khi họ cho giảm bớt kích thước hoặc giảm trọng lượng sản phẩm nhưng vẫn tính giá tương tự. Theo một bài viết từ Cơ quan Thống kê Lao động, người tiêu dùng thường nhận thức rõ hơn về sự thay đổi giá hơn là sự thay đổi kích thước; và tâm lý chung này đã dẫn đến hiện tượng giới sản xuất tiếp tục "ăn gian", đặc biệt khi người tiêu dùng thường không so sánh về kích cỡ của sản phẩm.

Như trong bài viết trên The New York Times ngày 1/3/2024, các hãng sản xuất có nhiều trò láu cá để "rút ruột" sản phẩm. Không phải tất cả các thay đổi về kích thước đều được tạo ra giống như nhau. Một số được thực hiện bằng trò nhằm đánh lừa thị giác, chẳng hạn tăng kích thước vết lõm ở đáy lọ hoặc cạo các góc của cục xà phòng.

Nailya Ordabayeva, phó giáo sư tại trường Kinh tế Thương mại (Tuck School of Business) ở Dartmouth, cho biết người tiêu dùng sẽ khó nhận ra thay đổi kích thước khi sản phẩm được "bóp teo lại" theo ba chiều (3D). Bà giải thích, bộ não chúng ta được lập trình ra để quan sát sự vật theo cách đơn giản hơn. Ngoài ra, bà lưu ý, người tiêu dùng đôi khi lại xuề xòa và sẵn sàng chấp nhận số lượng nhỏ hơn hoặc thậm chí thích ít hơn trong một số trường hợp, chẳng hạn các sản phẩm đồ ăn vặt đôi khi được thu nhỏ để giảm số lượng calorie.

Dù như thế nào đi nữa, khi các công ty chỉ bận tâm đến lợi nhuận chứ không phải là người tiêu dùng, một số chuyên gia định giá tin rằng hiện tượng "shrinkflation" kéo dài có thể khiến cho người mua hàng tẩy chay sản phẩm vì họ nhận thức rằng mình đã bị lừa. Khi chi phí nguyên liệu thô tăng và nạn lạm phát vẫn còn là vấn đề nóng bỏng thì người tiêu dùng có thể thông cảm với giới sản xuất khi họ mua một gói snack bị rút ruột mà giá không thay đổi. Tuy nhiên, khi nạn lạm phát nhìn chung đã hạ nhiệt, như hiện nay, thì người ta không còn dễ dàng chấp nhận trò láu cá vặt như vậy. Cần nhắc lại, sau khi đạt đỉnh 9.1% vào tháng Bảy 2022, mức lạm phát nay đã giảm xuống còn 3,1% tính cho đến tháng Giêng 2024.