"Âm mưu" của Trung Quốc khi cho Chính phủ nước ngoài vay tiền. Vay tiền Trung Quốc mà không trả được th́ coi như phải trả cái giá đắt. Mattala Rajapaksa, sân bay quốc tế lớn thứ hai của Sri Lanka, đang được rao bán để trả nợ cho Trung Quốc v́ chính phủ mất khả năng chi trả. Nếu vậy th́ tương lai của Việt nam sẽ ra sao khi cũng đang vay nợ Trung Quốc?
Sân bay quốc tế Mattala được xây bằng vốn vay Trung Quốc luôn trong t́nh trạng vắng khách - Ảnh: AFP
Được xây bằng vốn vay Trung Quốc và đưa vào sử dụng năm 2013, nhưng tới tận tháng 5-2017 mới có đường bay thứ hai được mở tới Mattala.
Được thiết kế để có thể đón hàng triệu lượt khách mỗi năm, nhưng giờ chỉ có hơn chục hành khách tới đây mỗi ngày.
Được kỳ vọng sẽ trở thành điểm nhấn, góp phần thay đổi diện mạo vùng đất hoang vu và nghèo khó, năm 2016, nguồn thu lớn nhất của Mattala không đến từ các dịch vụ liên quan đến ngành hàng không, mà đến từ chuyện… cho thuê mặt bằng trong sân bay làm kho trữ gạo.
Quá nhiều "cái được" được vẽ ra từ cái viễn cảnh hấp dẫn ban đầu nhưng được hay mất đến giờ đă rơ, mà hiểu rơ nhất, chắc chỉ có Chính phủ Sri Lanka.
Nhiều chuyên gia đă cảnh báo, gọi đây là cái bẫy nợ của Trung Quốc. Nhận vốn vay từ Trung Quốc, đến khi mất khả năng chi trả, chính quyền sở tại sẽ buộc phải đi đến quyết định chuyển nhượng lại quyền kiểm soát tại các dự án cho Bắc Kinh.
Vay nợ Trung Quốc cũng giống như dính vào ma túy.
Giáo sư về nghiên cứu chính sách Brahma Chellaney
Từ nợ tới nợ
Dự án sân bay Mattala không xuất phát từ nhu cầu cấp thiết về kinh tế của địa phương. Khi cuộc nội chiến 27 năm ở Sri Lanka kết thúc vào năm 2009, tổng thống khi đó là Mahinda Rajapaksa đă đưa ra ư tưởng muốn biến vùng quê nghèo của ông thành một thành phố thương mại tầm cỡ thế giới.
Nhưng khách tới Mattala đâu chẳng thấy, chỉ thấy giấy nợ tới tấp. Số liệu của Bộ Giao thông vận tải và hàng không dân dụng Sri Lanka cho thấy doanh thu hằng năm của sân bay chỉ khoảng 300.000 USD, chẳng thấm vào đâu so với con số 23,9 triệu USD là số tiền phải trả nợ hằng năm cho Trung Quốc trong suốt 8 năm tới.
Và Sri Lanka đă quyết định rao bán quyền kiểm soát để trả nợ. Ít nhất 8 nước đă thể hiện sự quan tâm, nộp hồ sơ khi chính quyền Colombo công bố quyết định chuyển nhượng cổ phần hồi cuối tháng 6, theo tạp chí Forbes.
Biếm họa về sân bay Mattala: sân bay chiếm trọn đất nước Sri Lanka, máy bay phải đậu trên đất, đường băng th́ dành cho các loài động vật hoang dă - Ảnh chụp màn h́nh
Chẳng có ǵ ngạc nhiên khi cái tên Trung Quốc xuất hiện, đi kèm đó là một nhân vật mới: Ấn Độ.
New Delhi đề nghị khoản tiền 205 triệu USD cho 70% cổ phần tại Mattala trong ṿng 70 năm. Đề xuất đó đang được Chính phủ Sri Lanka xem xét.
Nhưng đó chẳng phải là điều người ta quan tâm ngoại trừ chuyện sẽ đặt ra câu hỏi: Rốt cuộc th́ Sri Lanka được cái ǵ?
Cho tới bây giờ, vẫn chưa có kết quả cuối cùng số phận của Mattala sẽ về tay quốc gia nào. Nhưng bài học từ cảng nước sâu Hambantota cũng được xây từ vốn vay Trung Quốc th́ đă hiển hiện trước mắt.
1,1 tỉ USD là số tiền Bắc Kinh bỏ ra để được kiểm soát khu vực này trong ṿng 99 năm. Trung Quốc cũng hứa sẽ đầu tư thêm 600 triệu USD vào Hambantota để khiến nó khởi sắc.
Tuy nhiên, xem ra vẫn c̣n quá hời để một quốc gia tiếp cận được một vị trí chiến lược nằm gần tuyến đường chở hơn 80% dầu nhập khẩu của chính nước đó.
Vay nợ để xây, xây dựng xong lại ngập trong nợ và chi phí bảo tŕ rồi quyết định bán để trả nợ. Nhưng cái nợ lớn nhất của Chính phủ Sri Lanka, là một câu trả lời với người dân.
Cảnh tỉnh
"Tôi từng nghĩ ḍng tiền của Trung Quốc sẽ giúp nền kinh tế khởi sắc. Giờ th́ chúng tôi giống như đang bị buộc phải bán của cải trong nhà để trả nợ" - Amantha Perera, một nhà báo Sri Lanka, nói với báo New York Times của Mỹ.
Nợ quốc tế của quốc đảo nhỏ bé này ước tính khoảng 64,9 tỉ USD, riêng Trung Quốc chiếm gần 8 tỉ USD.
Sri Lanka không phải là con nợ duy nhất của Trung Quốc ở châu Á. Theo sau đó là Pakistan, Myanmar, Campuchia, và cả những nước châu Phi xa xôi như Kenya, Djibouti...
Khi Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận B́nh thúc đẩy sáng kiến “Một vành đai - một con đường” bằng những cam kết đầu tư tại diễn đàn BRI tháng 5 rồi, những nghi ngờ đă xuất hiện từ trước đó rất lâu.
Ít nhất 68 quốc gia đă bị "hớp hồn" trước viễn cảnh lợi ích mà sáng kiến này đem lại, nhưng nói như một nhà b́nh luận quốc tế: "nhận th́ dễ, trả mới khó".
"Những dự án mà Trung Quốc đề xuất quá lớn, quá hấp dẫn, được ví như một cuộc cách mạng (về cơ sở hạ tầng) khiến nhiều nước nhỏ không thể cưỡng lại được", giáo sư Brahma Chellaney thuộc Trung tâm nghiên cứu chính sách New Delhi nhận định với New York Times.
Các dự án cơ sở hạ tầng không phải là thứ đem lại lợi ích ngay tức khắc nhưng là nền tảng cho sự hiện diện lâu dài của Trung Quốc. Giới chuyên môn cho rằng những dự án này thực chất chỉ phục vụ cho mục đích của Bắc Kinh hơn là nước sở tại.
"Người Trung Quốc chỉ nhắm tới nguồn tài nguyên", báo New York Times viết, những tuyến đường sắt kết nối hay cảng biển chỉ nhằm "tạo điều kiện thuận lợi để Bắc Kinh tiếp cận dễ hơn với các nguồn tài nguyên của nước khác".