Các khu ổ chuột luôn tồn tại ở những thành phố lớn. Quận giàu nhất Sài G̣n cũng có một siêu ổ chuột. Có người c̣n không dám đi mổ v́ nhà chật quá sợ mổ xong không có chỗ nằm yên.
Nằm sát bên cạnh những ṭa nhà tráng lệ, những công tŕnh cao tầng của “khu đất vàng” tại trung tâm quận 1, ít ai biết lại là những căn nhà bé xíu như những chiếc hộp diêm, diện tích nhỏ không thể nhỏ hơn. Có những gia đ́nh ngót nửa thế kỷ chưa một lần được quây quần cùng nhau bên mâm cơm chỉ v́ nhà không đủ chỗ ngồi.
Những căn nhà không thấy mặt trời
Khu Mả Lạng nằm lọt thỏm trong các tuyến đường Nguyễn Cư Trinh, Nguyễn Trăi thuộc phường Nguyễn Cư Trinh, quận 1. Đường vào khu Mả Lạng như một mê trận với hàng loạt con hẻm nhỏ chạy loằng ngoằng chỉ đủ để một chiếc xe máy đi qua. Nh́n bên ngoài, ít ai biết đằng sau những tuyến đường buôn bán sầm uất là hàng trăm căn nhà diện tích chỉ khoảng 5-7 m2, lụp xụp, rách nát. Trong đó có không ít nhà nhiều chục năm nay không nh́n thấy ánh sáng mặt trời. Vậy nhưng đây đă trở thành nơi che chở cho hàng ngàn số phận, hàng ngàn mảnh đời nghèo khổ suốt hơn nửa thế kỷ qua.
Ngoài 60 tuổi, vợ chồng ông Nguyễn Văn Hiệp đă trải qua hơn 25 năm sống trong căn nhà có bề ngang 1,5 m, chiều sâu 5 m. Diện tích chỉ vẻn vẹn 7,5 m2 nhưng căn nhà này đă là tổ ấm của sáu người gồm vợ chồng ông, vợ chồng một người con và hai đứa cháu.
Ông Hiệp kể rằng đầu năm 1990, ông là dân tứ xứ trôi dạt về Sài G̣n kiếm sống rồi mua lại căn nhà này từ một người chủ cũ. Vốn dĩ ban đầu căn nhà có diện tích 15 m2 nhưng chủ cũng đă ngăn ra thành hai phần để bán.
Kể về những sinh hoạt của cả gia đ́nh trong căn nhà bé xíu, ông Hiệp cho biết để có chỗ ngủ cho cả gia đ́nh, ông đă cơi nới thêm một gác nhỏ khoảng 5 m2 để cho vợ chồng con, cháu ngủ. Hai vợ chồng ông ngủ ở dưới nền nhà. Đó cũng là nơi chứa tất cả đồ đạc, vật dụng trong gia đ́nh, cũng là nơi nấu cơm, rửa chén, giặt đồ. Suốt mấy chục năm qua, căn nhà không có chỗ để làm nhà vệ sinh nên chỗ rửa rau, nấu cơm ngay sát cửa ra vào đồng thời cũng là nơi đi vệ sinh!
“Cả căn nhà của tôi có khi c̣n chưa bằng một cái nhà vệ sinh của người ta. Mỗi khi chúng tôi đi vệ sinh th́ phải đóng cửa lại, ai ở trong nhà th́ bịt mũi, c̣n không th́ phải đi ra khỏi nhà” - ông Hiệp cho hay.
Ông Hiệp cho biết thêm ngày xưa, trong khu Mả Lạng có sáu nhà vệ sinh công cộng cho cả khu dùng chung nhưng sau này người đến ở đông, nhà vệ sinh cũng trở thành nhà ở. V́ vậy, trong khu này cũng có nhiều gia đ́nh không thể xây nhà vệ sinh v́ diện tích quá nhỏ và đều phải “tự giải quyết” như kiểu của gia đ́nh ông vẫn làm.
Giấc mơ được ngồi cùng nhau bên mâm cơm
Dăy nhà kế tiếp tôi đến cũng tối tăm không thấy ánh mặt trời. Những căn nhà bé như cái hộp diêm, không đủ chỗ sinh hoạt, xe cộ đa phần để ở bên ngoài nhà khiến những con hẻm vốn đă chật lại càng chật chội hơn. Nhiều gia đ́nh c̣n phải nấu cơm, rửa chén ở bên ngoài v́ trong nhà không đủ chỗ.
7 giờ tối, thời điểm tập trung đông đủ nhất của các gia đ́nh. Tôi ghé thăm nhà ông Huỳnh Trung Nghĩa khi ông vừa trở về sau cuốc xe ôm cuối cùng trong ngày. Lúc này trong nhà đă có sẵn sáu người, một lúc sau th́ có thêm hai vợ chồng bế một cháu nhỏ về nhà. Tôi c̣n chưa hết ngạc nhiên th́ ông Nghĩa nói tỉnh rụi: “C̣n năm đứa nữa, đi làm chưa về!”.
Thật không thể tin rằng căn nhà 11 m2 của ông Nghĩa có thể chứa đến 14 người gồm 10 người lớn và bốn đứa trẻ. Cũng như bao gia đ́nh khác, ông Nghĩa phải cơi nới thêm một căn gác nhỏ, đủ để “lùa” hết một nửa vào ở. Nửa c̣n lại sẽ ngủ ở dưới nhà. Vậy mà trong sáu chiếc xe máy, ông Nghĩa vẫn cố gắng để thêm một chiếc trong nhà, năm chiếc c̣n lại phải để ở ngoài.
“Đường ở đây nhỏ lắm, kẻ trộm có lấy cũng không chạy nổi” - ông Nghĩa hài hước khi tôi hỏi ông để xe ở ngoài có sợ kẻ gian lấy mất không.
Đối với gia đ́nh ông Nghĩa cũng như người dân trong khu Mả Lạng, giường ngủ có lẽ là một món đồ xa xỉ, không phải v́ không đủ tiền mua giường mà v́ nhà quá chật chội, không đủ chỗ để kê giường! Ông Nghĩa tiết lộ “bí quyết” để sắp đủ chỗ ngủ cho cả nhà là “không có bí quyết ǵ cả, cứ xếp nhau lại như cá ṃi, đầu người này giáp với chân người kia. Ở đây gia đ́nh nào chả thế. Kệ. Ăn nhiều chứ ở th́ hết bao nhiêu” - ông Nghĩa nói xuề x̣a.
Kể về những bữa cơm gia đ́nh, ông Nghĩa nói vợ ông cứ nấu sẵn cơm để đấy, ai về trước th́ ăn trước, không th́ mỗi người một tô bưng ra hẻm t́m chỗ ngồi ăn. “Sống từ nhỏ trong căn nhà này đến nay cũng mấy chục năm, chưa một lần cả gia đ́nh tôi sum vầy cùng nhau bên mâm cơm v́ chỗ đâu mà ngồi”.
Chuyện tắm giặt của cả gia đ́nh 14 người chỉ với một nhà vệ sinh nhỏ xíu th́ mỗi người đều phải tranh thủ. Trẻ con đi học về tắm trước, người lớn đi làm về phải luân phiên nhau tắm, từ chiều đến tối rồi ai cũng đến lượt!
Đối với người dân trong khu Mả Lạng, ngôi nhà căn bản là một chỗ để về ngủ buổi tối, sáng dậy lại tản đi mỗi người một hướng. Họ sống chui rúc, chật chội “chỉ thở thôi cũng thấy mệt rồi” nhưng riết rồi cũng thành quen. Mà không quen th́ cũng phải quen “v́ không ở th́ biết đi đâu, trong khi tiền kiếm được sau mỗi ngày lao động chỉ đủ để lo cơm nước” - ông Nghĩa thở dài.