Những bệnh ung thư 'gõ cửa' người béo phì

[june04]

Béo phì gây ra nhiều bệnh tật trong đó có ung thư vú, buồng trứng, gan, đại trực tràng, tuyến tiền liệt.

Gia đình tôi có di truyền béo phì. Cả nhà đều thừa cân. Gần đây, mẹ tôi đi khám phát hiện ung thư vú. Bác sĩ cho tôi hỏi người béo phì thường dễ mắc các loại bệnh ung thư nào và cách phòng tránh? (Nguyễn Thị Hòa, Văn Giang, Hưng Yên)

PGS Nguyễn Anh Tuấn, Trưởng Thoa Tiêu hóa, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108, tư vấn:

Theo thống kê của Tổ chức Nghiên cứu ung thư Anh, béo phì là nguyên nhân gây ra 18.100 ca ung thư mỗi năm và có xu hướng tăng lên 670.000 ca trong 20 năm tới.

Tương tự tại Mỹ, béo phì là nguyên nhân thứ 2 gây ung thư sau hút thuốc lá và được các chuyên gia dự đoán sẽ trở thành nguyên nhân hàng đầu trong thập kỷ tới. Hằng năm, khoảng 1,7 triệu người Mỹ được chẩn đoán ung thư, trong số đó có tới 40% trường hợp có liên quan đến thừa cân, béo phì.


Ê-kíp huẩn bị phẫu thuật cho người béo phì. Ảnh: BSCC

Người béo phì có nguy cơ mắc nhiều loại ung thư khác nhau, bao gồm:

Ung thư vú: Người béo phì có nguy cơ cao hơn mắc ung thư vú ở cả nam và nữ. Ở phụ nữ béo phì, nguy cơ lên đến 61%. Đặc biệt, nguy cơ cao nhất là 87% thuộc về những người phụ nữ có vòng eo quá khổ. Bởi lẽ chất béo trong cơ thể sẽ kích hoạt sản xuất hormone và kích thích estrogen và tăng tiết insulin, làm gia tăng nguy cơ ung thư.

Ung thư đại tràng: Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng người béo phì có nguy cơ mắc ung thư đại tràng cao hơn. Lý do có thể là cân nặng thừa làm tăng áp lực trên ruột và làm chậm quá trình lưu thông thực phẩm, làm tăng thời gian tiếp xúc giữa các chất gây ung thư trong thực phẩm với niêm mạc đại tràng.

Ung thư buồng trứng: Người béo phì có nguy cơ mắc ung thư buồng trứng cao hơn, có thể do sự tăng sản xuất estrogen.

Ung thư gan: Người béo phì có nguy cơ mắc ung thư gan cao hơn. Lý do chính là tình trạng gan béo, trong đó chất béo tích tụ ở gan có thể dẫn đến viêm gan và ung thư gan.

Ung thư tuyến tiền liệt: Người béo phì có nguy cơ mắc ung thư tuyến tiền liệt cao hơn. Tuy nhiên, chưa rõ ràng về mối liên hệ giữa béo phì và ung thư tuyến tiền liệt.

Nhiều nghiên cứu cũng chỉ ra người béo phì có nguy cơ cao hơn mắc một số loại bệnh ung thư khác như thực quản, dạ dày. Các loại ung thư này đều có nguy cơ mắc tăng lên khi người béo phì có tình trạng chuyển hóa bất thường.

Ngoài ung thư, một loạt các bệnh lý sau đây đã được biết rõ là có liên quan đến thừa cân - béo phì như tăng huyết áp, suy giảm trí nhớ, bệnh động mạch vành (đau thắt ngực), nhồi máu cơ tim. Béo phì còn gây viêm khớp đặc biệt là khớp háng và khớp gối vì đây là những nơi bị tác động nhiều của trọng lượng cơ thể.

Để giảm nguy cơ mắc ung thư và các bệnh lý khác, người béo phì cần giảm cân, tập thể dục đều đặn và duy trì chế độ ăn uống lành mạnh.

Nhìn ông anh tôi gấp một miếng thịt heo kho tàu [1] đầy mỡ và thưởng thức một cách ngon lành làm tôi … ái ngại. Với cách ăn uống như vậy mà anh, cũng như bao nhiêu người ở miệt quê tôi, không hề mập, nếu không muốn nói là hơi ốm.
Những ngày Tết này, đi đâu cũng thấy nồi thịt heo kho tàu (kho nước dừa) với những miếng thịt ba rọi bên cạnh dĩa dưa giá và củ kiệu như mời gọi. Hồi xưa, tôi cũng thích ăn món này lắm vì nó … ngon. Nhưng sau này, tôi hơi ngán mỡ. lí do là lí thuyết 'chánh thống' được giảng dạy trong các trường y trên thế giới cho rằng ăn nhiều chất béo/mỡ làm cho chúng ta mập/béo phì. Mà, mập thi sẽ dẫn đến nhiều vấn đề sức khoẻ khác. Có thể nói rằng, ngày nay chúng ta sợ mỡ hơn cả sợ Thượng Đế. Nhưng theo tác giả Gary Taubes qua cuốn sách Why We Get Fat thì lí thuyết này sai.
Lí thuyết ‘chánh thống’
Các nhà nghiên cứu nghĩ rằng béo phì là một "rối loạn cân bằng" - năng lượng thu nhận nhiều hơn năng lượng tiêu hao. Ý nghĩa là nếu chúng ta ăn uống nhiều chất mỡ (như thịt heo kho tàu / nước dừa) thì sẽ dẫn đến mập / phì. Do đó, trong một thời gian dài, công chúng rất sợ chất mỡ / béo.
Xin nói thêm rằng không phải ai cũng được thuyết phục bởi lí thuyết này. Nhà dinh dưỡng học lừng danh của ĐH Harvard Walter Willett từng khẳng định rằng ăn nhiều chất mỡ không làm cho chúng ta béo phì [2].
Một lí thuyết khác là do gen: người mập mang trong người những gen khiến cho họ ăn uống thái quá, kể cả ăn nhiều chất béo. Ăn uống thái quá dẫn đến tích luỹ năng lượng dưới dạng mô mỡ thay vì sử dụng chúng theo cách tích cực hơn.
Đó là cách giải thích chánh thống, còn gọi là CICO (calories in, calories out).
Lí thuyết ‘mới’
Một thuyết khác cho rằng mập hay béo phì là hậu quả của rối loạn hormone và chuyển hóa. Tình trạng rối loạn này được kích thích bởi lượng carbohydrate trong khẩu phần ăn uống của chúng ta. Lí thuyết này cho rằng chúng ta trở nên béo phì vì các loại carbohydrate, đặc biệt là đường và tinh bột dễ tiêu hóa.
Hậu quả của ăn uống nhiều carbohydrate và đường làm cho cơ thể chúng ta kháng insulin. Kháng insulin là 'thủ phạm' của béo phì.
Nói cách khác, lí thuyết ‘mới’ cho rằng chúng ta mập lên không phải vì chúng ta ăn quá nhiều calorie hoặc tiêu thụ quá nhiều chất béo (như thuyết ‘chánh thống’ nói), mà là do chúng ta tiêu thụ quá nhiều carbohydrate, gây ra một sự mất cân bằng hormone, làm cho calorie bị giam giữ trong mô mỡ của chúng ta. Lí thuyết này thật ra không mới vì nó có nguồn gốc từ Đức và Áo trước Thế chiến thứ II.
Người làm sống lại lí thuyết ‘mới’ là Gary Taubes, một kí giả khoa học lừng danh của tờ New York Time. Ông chuyên viết về các đề tài khoa học và y khoa. Ông là tác giả của những cuốn sách như 'Good Calories, Bad Calories', 'Why We Get Fat: And What to Do About It', 'The case against sugar'. Mặc dù những cuốn sách này viết cho đại chúng, nhưng được các đại học dùng để giảng dạy cho sinh viên. Đó là những cuốn sách với tài liệu khoa học dồi dào, lí luận mạch lạc và chặt chẽ, và cách viết dễ hiểu. Ngay cả giới khoa học và bác sĩ cũng hiếm có người có khả năng sưu tập dữ liệu và diễn giải rõ ràng như Gary Taubes.
Trong cuốn Why We Get Fat ông lí giải rằng chúng ta đã hiểu lầm về nguyên nhân của béo phì. Ông lí giải rằng ăn uống thái quá không làm cho chúng ta béo phì, cũng như việc ăn uống thái quá không khiến trẻ con tăng chiều cao nhiều hơn.
Ông lí giải ngược lại: Chúng ta ăn uống thái quá là do chúng ta bị béo phì. Nói cách khác, béo phì làm cho chúng ta ăn uống thái quá, chớ không phải ăn uống thái qúa làm cho chúng ta mập.
Đó là một phát biểu quan trọng vì nếu đúng nó làm thay đổi nhận thức của chúng ta về béo phì, làm chuyển hướng phòng ngừa và điều trị bệnh béo phì và tiểu đường. Nếu lí thuyết mới đúng thì chúng ta phải hạn chế ăn bánh mì, khoai, bia, tinh bột và đường.
Một nhóm nghiên cứu ở Đại học Harvard hợp tác với Gary Taubes đang làm một nghiên cứu để kiểm định lí thuyết béo phì là do kháng insulin [3].
Mấy ngày qua ở miệt quê tôi cũng ‘nhập gia tù tục’. Tới nhà nào cũng nạp vào vài miếng thịt ba rọi kho tàu và dưa củ kiệu ��. Để xem vài tuần sau nó sẽ gây hậu quả tăng cân như lí thuyết chánh thống phát biểu.
——
PS: Cuốn Why We Get Fat tuy viết cho độc giả ngoài khoa học, nhưng nguồn tài liệu khoa học hết sức dồi dào và được trình bày một cách logic. Cuốn sách được nhiều nhà khoa học (kể cả Harvard ‘guru’ về béo phì là Walter Willett) khen. Nhưng cũng có vài người cho rằng cái lí thuyết ăn nhiều carbohydrate dẫn đến mập là sai.
[1] Không rõ món thịt ba rọi kho nước dừa (‘kho tàu’) xuất phát từ đâu nhưng nó khá giống với món thịt kho nổi tiếng Tô Đông Pha. Món thịt kho Đông Pha tương truyền rằng do nhà thơ Tô Đông Pha chế ra vào thế kỉ 11 bên Tàu. Ông cũng dùng thịt ba rọi nhưng ướp với rượu vàng (hoàng tủ) để miếng thịt có màu nâu đỏ. Tôi có lần ăn món này ở Sài Gòn, cũng ngon nhưng khó nói ngon hơn món thịt heo kho nước dừa. Ở miền Tây, người ta kho thịt ba rọi với nước dừa, ngon một cách đậm đà.
[2] https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12566139
[3] Dietary fat: From foe to friend?,” David S. Ludwig, Walter C. Willett, Jeff S. Volek, Marian L. Neuhouser, online in Science, November 15, 2018, doi: 10.1126/science.aau2096