Bài luận này là của Nguyễn Tiến Thành, một cậu học sinh Việt Nam. Bài luận đă xuất sắc chiến thắng cuộc thi viết luận dành cho học sinh trung học phổ thông. Không chỉ ở Việt Nam, bài viết của cậu c̣n nhận được nhiều sự chú ư từ cộng đồng thế giới.
Nguyễn Tiến Thành - Tác giả của tiểu luận "Đọc Raphael ở Hà Nội" (ảnh nhân vật cung cấp/Vietnamnet)
Nguyễn Tiến Thành, một học sinh từng theo học tại trường PTTH Hà Nội – Amsterdam, vừa giành chiến thắng tại cuộc thi viết luận dành cho học sinh phổ thông được tổ chức thường niên bởi tạp chí Atlantic và Tổ chức College Board. Năm nay, cuộc thi ra đề bài cho các học sinh tham gia b́nh phẩm về một tác phẩm nghệ thuật gây cảm hứng cho ḿnh.
Cuộc thi thu hút hơn 2.000 học sinh đến từ 44 quốc gia. Sau một thời gian chấm điểm các bài dự thi, ban giám khảo gồm hơn 20 giáo sư chuyên ngành viết luận và lịch sử nghệ thuật đă chọn ra 20 học sinh vào bán kết. Với bài luận có nhan đề “Reading Raphael in Hanoi” (tạm dịch: Đọc Raphael ở Hà Nội – PV), viết về tác phẩm hội họa trứ danh “The School of Athens” của danh họa Raphael, Nguyễn Tiến Thành đă đạt điểm cao nhất và trở thành người thắng cuộc của cuộc thi này. Được biết, Thành sẽ nhập học Đại học Duke (Mỹ) vào mùa thu năm nay.
Bài luận sử dụng tư tưởng ẩn chứa trong một bức bích họa được vẽ trong thời Phục hưng của châu Âu để viết về môi trường giáo dục Việt Nam. Tưởng chừng Thành sẽ gặp bất lợi về nền tảng văn hóa, cậu học sinh đă biến những bất lợi thành góc nh́n mới về tư duy phản biện (critical inquiry), cũng như những nỗ lực của học sinh Việt Nam trên hành tŕnh t́m kiếm tri thức nhân loại.
VnTinnhanh xin giới thiệu tới độc giả bài tiểu luận của Nguyễn Tiến Thành được đăng trên tạp chí The Atlantic.
Đọc Raphael ở Hà Nội
Aristotle là người trần; Plato đến từ thế giới khác. Các nhà tư tưởng thuộc thế giới trần tục, thế nhưng kiến trúc lại là Thiên chúa giáo. Những nhà mỹ thuật vĩ đại nhất thời kỳ Thịnh Phục Hưng – Michelangelo, Leonardo, Bramante – ḥa vào những bộ óc vĩ đại nhất của Hy Lạp cổ đại. Ánh sáng tràn ngập bức bích họa, ánh sáng của thời đại cổ điển, của các nhà mỹ thuật theo chủ nghĩa nhân văn, của sự ḥa hợp tinh thần và trí tuệ. Ban đầu, tôi tin rằng Trường học Athens chỉ có thể được hiểu như một sự tái khám phá vẻ vang của truyền thống phương Tây cổ đại của những người châu Âu thời kỳ Phục Hưng. Vậy nó có giá trị ǵ đối với một người Việt Nam như tôi, được sinh ra và lớn lên trong một thời đại, nền văn hóa, và một hệ thống giáo dục hoàn toàn khác?
Tuy nhiên, nghiên cứu cho thấy bức bích họa đại diện cho một tư tưởng vừa mang tính phổ quát, vừa tạo nên cảm hứng của việc học: không ngừng nghỉ, tư duy phản biện công khai, vượt qua mọi ranh giới về vật chất, văn hóa, và kỷ luật. Gây tiếng vang từ thời Hy Lạp cổ đại, qua thời Phục Hưng của nước Ư, cho tới Hà Nội thời hiện đại, nơi tôi đang sống, tư tưởng được mô tả trong bức tranh Trường học Athens của Raphael đă thắp lên hy vọng rằng, bất chấp những hạn chế về văn hóa và chính trị, t́nh yêu dành cho tri thức sẽ chiến thắng tất cả.
Bức bích họa "The School of Athens" của danh họa Raphael
Tiêu đề “Trường học Athens” đă che khuất tầm nh́n rộng mở của Raphael về chuyện học hành. Biểu ngữ trên bức họa được vẽ từ năm 1509 đến năm 1511 theo đề nghị của Giáo hoàng Julius II có ḍng chữ “Causarum Cognito”, có nghĩa là “Hăy t́m Kiến thức của những Nguyên nhân.” Với biểu ngữ này, Raphael dường như muốn ám chỉ rằng, thứ kết nối các nhân vật không phải là ngôi trường hoặc doanh tiếng của họ, mà là công cuộc t́m kiếm tri thức và sự khôn ngoan (“muốn biết lư do tại sao”, như lời Aristitole đă từng nói). Tác phẩm này không chỉ là lời ngợi ca các nhà tư tưởng cổ đại vĩ đại, mà c̣n là lời tán dương dành cho một quá tŕnh học tập không ngừng nghỉ.
Raphael đă chuyền tải đời sống của trí óc thông qua các hoạt đông thể chất. Ngày nay, chúng ta có xu hướng cho rằng quan niệm gắn kết trí tuệ là một điều hiển nhiên, thế nhưng trở lại đầu thế kỷ 16, đó là một cuộc cách mạng. Theo Glenn W.Moss trong "Reading Raphael: The School of Athens and Its Pre-Text” (tạm dịch: Đọc Raphael: Trường học Athens và Lư lẽ của bức tranh – PV), theo truyền thống nhân cách hóa 7 bộ môn nghệ thuật trong hội họa, triết học thường được miêu tả như một người phụ nữ được lư hỏa được gắn vào cạnh sườn bởi các triết gia nam.
Mặc dù ám chỉ đến truyền thống này bằng cách vẽ h́nh ảnh một người phụ nữ ở phía trên cao, Raphael đă tách biệt hoàn toàn nhân vật này với khung cảnh trung tâm, để cho Plato và Aristotle hiện diện trên toàn bức tranh. Trong khi các học giả tập trung vào sự tương phản và cân bằng giữa Plato và Aristotle, từ cử chỉ bàn tay cho đến màu sắc trang phục, th́ thứ gây ấn tượng nhất đối với tôi là quyết định của Raphael trong việc không nhấn mạnh vào nhân cách hóa lư tưởng của kiến thức, mà tập trung vào những người b́nh thường đang đắm ḿnh trong quá tŕnh t́m kiếm tri thức thông qua diễn giải và tranh luận.
Thực tế, trong khi đang giải trí bằng cách nhận diện từng nhân vật, tôi cảm thấy ngạc nhiên với sự đa nguyên và tính toàn diện trong tầm nh́n của Raphael về sự học. Chỉ có khoảng một phần ba nhân vật tới từ thời Hy Lạp cổ đại, hai phần ba c̣n lại sống rất xa thời đại đó, hoặc tới từ những thời điểm và địa danh rất xa xôi, trong đó có Zoroaster, một nhà tiên tri tới từ Ba Tư cổ đại, Averroes, một học giả Hồi giáo thời Trung cổ, đồng thời là một thông dịch viên cho tư tưởng triết học của Aristotle.
Hai nhân vật này cũng thách thức những quan niệm phổ biến rằng, nhiều nhà tư tưởng có thể được chia tách dọc theo trục chủ nghĩa tư tưởng hiện thực giữa Plato và Aristotle. Averroes là một thầy thuốc, nhà vật lư, nhà thiên văn học xuất sắc, tuy nhiên ông được đặt về phía nhà duy tâm Plato, và đang cố vấn cho Pythagoras, người gắn liền với chủ nghĩa thần bí. Tương tự như vậy, Zoroaster, người giống như một nhà chiêm tinh đang cầm một quả địa cầu, đại diện cho việc nghiên cứu những v́ sao và hành tinh để tiên đoán về vấn đề của con người, là sự giao thoa giữa nghiên cứu bầu trời về mặt đất. Tất cả những điều này dường như đă thừa nhận tinh thần t́m kiếm toàn bộ tri thức, vượt qua những ranh giới về thời đại, địa lư, văn hóa và kỷ luật.
Được truyền cảm hứng về tầm nh́n của việc học tập, tôi tự hỏi liệu người xem có nhận thấy ḿnh trong đó. Chúng ta có nên chỉ đơn giản là ngắm nh́n vào những nhân vật vĩ đại với con mắt ngưỡng mộ những nỗ lực không ngừng nghỉ trong t́m kiếm tri thức của họ? Robert Hass trong “Raphael’s School of Athens: A Theorem in a Painting?” (tạm dịch: Trường học Athens của Raphael: Định lư trong một bức tranh?” đă cung cấp một câu trả lời có thể khai sáng cho chúng ta: “Ở đây Raphael không vẽ một cuộc gặp gỡ lịch sử, mà là một bộ sưu tập trong thư viện thời Phục Hưng.” Theo Haas, các nhà triết học đă nhân sách hóa các cuốn sách của họ.
Tôi thấy đây là một lời giải thích mang tính trực quan, bởi v́ bức bích họa được vẽ trên tường của căn pḥng Raphael, sau đó là thư viện của Giáo hoàng. Nó cũng gợi mở về một sự thật vĩ đại hơn về việc nghiên cứu các tác phẩm kinh điển. Để miêu tả chân dung những nhà tư tưởng vĩ đại, Raphael sử dụng thuyết ảo tưởng, một kỹ thuật khiến cho các nhân vật trông có vẻ như đang ở trong cùng một pḥng với người xem tranh. V́ thế, người xem không chỉ đơn giản là một người quan sát thụ động những kiến thức được bảo tồn, mà c̣n là người tham gia vào chính đoạn hội thoại được trải dài khắp các quốc gia, qua nhiều thế kỷ.
Với cách giải thích này, tôi đă tới chiêm ngưỡng bức bích họa của Raphael như một lời mời tham gia cùng với các nhà tư tưởng vĩ đại trong quá khứ - để học hỏi hoặc đặt câu hỏi về những ư tưởng của họ. Thật không may là lời mời như thế này đă không đến được tới các học sinh Việt Nam. Ở đây, những ràng buộc về ư thức hệ trong hệ thống giáo dục hiện đại cùng với truyền thống học vẹt đă dẫn đến những hạn chế trong việc khám phá các hệ tư tưởng, cũng như phạm vi tư tưởng hạn hẹp. Ví dụ, trong bộ môn Giáo dục công dân bắt buộc tại các trường cấp ba, “triết học” chỉ được giảng dạy để thúc đẩy chủ nghĩa Mác-Lê nin. Những tư tưởng được dạy ở trường học không nhằm để phục vụ để phản biện và xây dựng đất nước, thông qua việc thúc đẩy một thế giới quan duy nhất.
Tuy nhiên thay v́ bi quan, tôi lấy cảm hứng từ ư niệm rằng Trường học Athens đại diện cho một thư viện cá nhân, v́ nó cho thấy rằng nếu chúng ta nhận ra sự cần thiết của việc gạt bỏ những thói quen trong việc học tập ở trường, và cố gắng để trở thành những người có suy nghĩ độc lập và đọc sách nhiều hơn, th́ chúng ta vẫn có thể có được sự thông thái thực sự. Hơn thế nữa, bối cảnh lịch sử của bức tranh khiến gieo trong tôi hy vọng rằng trong lương lai, công cuộc t́m kiếm tri thức ở Việt Nam có thể phát triển. Cũng như sự thịnh vượng và thời gian giải trí đă cho phép những người Hy Lạp cổ đại chiêm nghiệm về những tư tưởng vĩ đại, của cải vật chất tăng lên thông qua giao thương của người Ư thời Phục Hưng, nền kinh tế phát triển nhanh chóng của Việt Nam có thể làm thay đổi bối cảnh tri thức của đất nước.
Một buổi sinh hoạt của nhóm Reading Circle Vietnam (ảnh: Facebook Reading Circle Vietnam)
Ngày càng có nhiều người đi du học và làm việc ở nước ngoài, sau đó họ mang về những tư tưởng mới, những phương pháp học tập cho thế hệ sau. Một số lượng người học ngoại ngữ ngày càng tăng đồng nghĩa với việc có nhiều tác phẩm của các nhà tư tưởng vĩ đại có thể được dịch ra, được nghiên cứu và thảo luận. Mặc dù chúng ta c̣n nhiều việc cần phải làm ở phía trước, những tổ chức tranh biện và cộng đồng thực nghiệm học tập đang dần mọc lên. Ví dụ như ở Hà Nội, một tổ chức không chính thức có tên Integrity Network đă tập hợp một nhóm các nhà lư luận hàng đầu và học sinh các ngành khoa học xă hội nhân văn để thành lập Reading Circle Vietnam. Ở đó, các thành viên thảo luận về những cuốn sách và tranh luận với các chuyên gia về nhiều chủ đề. Những câu hỏi được đặt ra về các chủ đề khác nhau, từ dân chủ tự do cho tới nữ quyền, cho đến sức mạnh của chủ nghĩa dân tộc. Các vấn đề được tranh căi mạnh bạo hơn và khuyến khích các quan điểm trái chiều. Mặc dù vẫn c̣n hoạt động ở phạm vi nhỏ, những sáng kiến này dường như đang đi tiên phong trong một xu hướng mà tôi rất vui được là một phần trong đó.
Dấu hiệu đáng khích lệ này chứng tỏ rằng thay v́ hấp thụ quan điểm duy nhất một cách vô thức, ngày càng nhiều thanh niên Việt Nam quan tâm tới việc t́m kiếm những quan điểm khác biệt từ khắp nơi trên thế giới, đặc biệt là trong các lĩnh vực lịch sử và chính trị. Tuy nhiên, chúng ta vẫn có thể làm tốt hơn việc mở rộng tư tưởng của Raphael trong tư duy phản biện tới những nỗ lực t́m kiếm kiến thức của ḿnh. Ví dụ, gần đây các thành viên trong một câu lạc bộ của học sinh trung học và sinh viên đại học quan tâm tới lĩnh vực quan hệ quốc tế, trong đó có tôi, bắt đầu đọc các tác phẩm của Henry Kissinger. Chúng tôi ngưỡng mộ chính sách "realpolitik" (thực dụng chính trị - PV) hiệu quả của ông, cũng như sự lư giải đầy cao thượng của ông về ngoại giao Mỹ. Thực vậy, chúng ta có thể học hỏi được nhiều điều từ những nỗ lực của Kissinger để kết thúc chiến tranh Việt Nam và b́nh thường quan hệ của Mỹ với Trung Quốc.
Tuy nhiên khi nghiên cứu sâu hơn, tôi thấy chưa có một cuộc tranh luận hay thậm chí là sự thừa nhận nào của chúng tôi về những hành động của Kissinger (một số nhà phê b́nh đă gọi chúng là tội ác chiến tranh) khi ông ủng hộ việc ném bom bí mật ở Campuchia, tiến hành những vụ thảm sát ở Đông Pakistan, cũng như các chế độ áp bức ở Mỹ Latinh. Có lẽ do một thời gian dài chúng tôi buộc phải chấp nhận uy quyền của “những tư tưởng vĩ đại”, thay v́ xem xét chúng một cách cẩn thận, chúng tôi chỉ đơn giản đánh giá những tư tưởng của ông với sự tôn kính. Cách tiếp cận vấn đề của chúng tôi vẫn c̣n ở rất xa so với tư tưởng bất tử trong bức tranh của Raphael.
Bài học sâu sắc nhất mà tôi học hỏi được từ Trường học Athens là, những nhà tư tưởng lớn ở đó không phải để chúng ta tôn trọng mà không hề đặt ra những hoài nghi. Chúng ta cần phải đặt câu hỏi một cách kính cẩn với họ. Đối với tôi, bức tranh này đầy sức mạnh bởi nó nhắc nhở tôi rằng ngay cả trong hoàn cảnh của đất nước tôi th́ những người say mê học tập vẫn có thể làm việc và hướng tới lư tưởng của bức họa. Tinh thần phổ quát của tự do trí tuệ và tinh thần phản biện không thể bị khuất phục. Trong khi tôi mong muốn được tận mắt chiêm ngưỡng bức bích họa này, tôi sẽ luôn phấn đấu để xây dựng một Trường học Athens cho riêng ḿnh ở bất cứ nơi nào cuộc chinh phục tri thức đưa tôi tới.
VietBF © Sưu Tầm
News
Library
Technology
Giải Trí
Portals
Tin Sốt
Home
