Hoàng Ngọc-Tuấn
Những năm gần đây, báo chí ở Việt Nam rất sính dùng chữ “diva” để ca tụng những nữ ca sĩ “nổi tiếng” trong lĩnh vực ca nhạc quần chúng. Chữ “diva” có sức hấp dẫn đến mức gây ra những cuộc tranh căi “ai xứng đáng là diva,” và thậm chí người ta c̣n phát động một cuộc b́nh chọn “Diva thế hệ mới” và kết quả là... hàng loạt cuộc tranh căi khác.
Thế nhưng, “diva” có nghĩa là ǵ vậy?
Maria Callas, giọng opera tuyệt đỉnh, trong một buổi tŕnh diễn năm 1958 tại Royal Opera House. (H́nh: Houston Rogers)
Chữ “diva” đă được báo chí tiếng Anh dùng từ năm 1883, mượn từ chữ “diva” trong tiếng Ư, nghĩa là “nữ thần,” để gọi những những nữ danh ca opera, đặc biệt cho giọng hát soprano (c̣n nam danh ca opera giọng tenor th́ được chuyển sang giống đực là “divo”). Trong thế kỷ 20, khi nói “diva,” người ta liên tưởng ngay đến những giọng ca tuyệt đỉnh như Maria Callas, Joan Sutherland,...
Dần dần, giới báo chí thương mại đă làm cho chữ “diva” lan sang lĩnh vực điện ảnh và nhạc phổ thông, rồi c̣n lan sang cả những lĩnh vực khác nữa, chẳng hạn: “tennis diva,” “boxing diva,” “running diva,” “cooking diva,” vân vân, thậm chí... “pole dance diva” (nữ thần múa cột)!
Cái kiểu dùng chữ “diva” càng ngày càng lệch lạc này đă bị báo Time phê phán. Ngày 21 tháng 10, 2002, báo Time khẳng định: “By definition, a diva was originally used for great female opera singers, almost always sopranos.” (“Theo đúng định nghĩa, chữ diva đầu tiên được dùng cho những nữ danh ca opera, hầu như luôn luôn là những giọng hát soprano”).
Thế nhưng, chữ “diva” lại c̣n có thêm một nghĩa mới nữa, nhưng là nghĩa xấu. Theo từ điển Oxford, nghĩa mới của “diva” là “a woman regarded as temperamental or haughty” (một người đàn bà bị xem là có tính nết cáu kỉnh hay ngạo mạn, khinh rẻ nhân gian).
Ngày 20 tháng 12, 2012, trang blog “Oxford Dictionaries” có đăng bài “Word in the news: diva” của nhà từ điển học Allison Wright (biên tập viên của những ấn bản từ điển tại Hoa Kỳ). Allison Wright giải thích rằng danh hiệu “diva” thời bây giờ đă trở thành một sự ca ngợi lẫn sự xúc phạm, v́ cái nghĩa “một người đàn bà bị xem là có tính nết cáu kỉnh hay ngạo mạn, khinh rẻ nhân gian” th́ ngồi sát bên cái nghĩa mang tính âm nhạc nhiều hơn của nó (being classified a diva has become both praise and insult, where a sense like “a woman regarded as temperamental or haughty” sits comfortably next to its more musical definition.) V́ thế, Allison Wright nhận định rằng khi ta gọi một người nào đó là một “diva” th́ giống như ta vạch ra một đường chỉ rất mỏng để bước đi lên đó, và đường chỉ ấy có rất nhiều hậu quả mang tính ngữ nghĩa (Calling someone a diva is a fine line to walk and one that has vast semantic consequences).
Chưa hết, trong những thập kỷ gần đây, tiếng lóng ở các đô thị nói tiếng Anh c̣n dùng chữ “diva” với một nghĩa rất ư là kinh khủng. Urban Dictionary định nghĩa “diva” là “female version of a hustler,” nghĩa là... gái điếm. Ngoài ra, cái nghĩa “một người đàn bà bị xem là có tính nết cáu kỉnh hay ngạo mạn, khinh rẻ nhân gian” th́ được Urban Dictionary diễn dịch ra thành: “Một mụ cáu kỉnh, ngạo mạn, luôn luôn muốn ai cũng làm theo ư ḿnh; mụ thường ăn nói thô lỗ và khinh rẻ những người khác, mụ cứ tưởng rằng mụ được thiên hạ ưu ái tột bậc, nhưng thực tế không phải vậy; mụ là loại đàn bà ích kỷ, hư hỏng, và lúc nào cũng ra vẻ kịch tính quá trớn” (“a bitchy woman that must have her way exactly, or no way at all; often rude and belittles people, believes that everyone is beneath her and thinks that she is so much more loved than what she really is; she is selfish, spoiled, and overly dramatic.”)
Trong xă hội Âu Mỹ hôm nay, song song với kiểu báo lá cải hay gán nhăn hiệu “diva” bừa băi với mục đích thương mại, chữ “diva” cũng thường được dùng theo nghĩa xấu để mô tả thái độ ứng xử tồi tệ của giới ca sĩ và diễn viên. Do đó, rất nhiều ca sĩ lừng danh ở các nước Âu Mỹ không muốn bị gọi là “diva.” Thử nêu vài ví dụ:
- Đại danh ca Patti LaBelle (69 tuổi, hai lần đoạt giải Grammy) không muốn bị gọi là “diva.” Bà nói: “Tôi luôn luôn thấy ḿnh như một người đàn bà hát bằng cả tấm ḷng và hiến tặng 120 phần trăm. 'Diva' là một chữ mà tôi không muốn gọi chính ḿnh, v́ nó bị lạm dụng một cách quá bừa băi. Nó chẳng c̣n hay ho ǵ nữa.” [”Patti LaBelle Slams Today's Divas as 'Little Heifers Who Can't Sing',” báo Us Today, 24/01/2014]
- Nam ca sĩ Christopher Maloney cảm thấy sốc khi bị gọi là “diva.” Trong trường hợp này, chữ “diva” (với nghĩa xấu, dành cho phái nữ) lại bị áp dụng cho phái nam. [“'X Factor' Christopher Maloney shocked by James Arthur 'diva' comments,” Báo DigitalSpy, 20.11.2012]
- V́ thái độ ứng xử tồi tệ, Kenya Moore bị gọi là “diva” trong thời gian quay cuốn phim Celebrity Apprentice [“The real reason behind Kenya Moore's diva behavior,” báo Examiner, 20.04.2014]
- Báo Celebitchy gọi ca sĩ Lorde “đích thực là một mụ diva và đạo đức giả, bị ám ảnh bởi bề ngoài” [“Lorde is a 'total diva & hypocrite, she's obsessed with her looks',” báo Celebitchy, 17.01.2014]
- V́ thái độ ứng xử tồi tệ, Jennifer Aniston bị gọi là “diva” trong thời gian quay cuốn phim mới [“Jennifer Aniston a 'Diva' on Set of New Film? Cast Complains,” báo Christian Post, 26.02.2013]
- Nữ danh ca Jennifer Lopez cố gắng chứng tỏ ḿnh không phải là “diva” [“Jennifer Lopez Sets Out to Prove She's No Diva,” báo Eonline 23.04.2010].
- Nữ danh ca Mariah Carey bị sốc và cảm thấy kinh tởm khi bị gọi là một “diva” [“She said: 'I am baffled, shocked and appalled when I am called a diva,” báo Daily Mail, 24.11.2009].
***
Đến đây, một câu hỏi rất cần được nêu lên cho người Việt: Tiếng Việt đă có thừa từ ngữ hay ho và chính xác để mô tả những giọng ca tuyệt vời, th́ tại sao lại không dùng, mà lại đi mượn chữ “diva” có nhiều nghĩa lằng nhằng dễ gây hiểu lầm của nước ngoài để mà dùng?
Không chỉ vay mượn một cách thiếu sáng suốt, báo chí ở Việt Nam c̣n dùng chữ “diva” một cách rất... lạ lùng. Trên trang Wikipedia tiếng Việt có một mục gọi là “Diva Việt Nam.” Mục này giải thích rằng chỉ có 4 ca sĩ Hà Nội được xem là “Diva Việt Nam” (gồm Thanh Lam, Hồng Nhung, Mỹ Linh, và Trần Thu Hà). Mục này c̣n giải thích rằng “khái niệm diva thường chỉ được báo chí nhắc tới với những ca sĩ của tân nhạc Việt Nam đương đại, chứ không dùng cho các ca sĩ thế hệ trước như Thái Thanh, Khánh Ly, Lệ Thu, Lê Dung hay của các ḍng nhạc khác như Ánh Tuyết, Khánh Hà, Ngọc Hạ...”
A ha! Tại sao chỉ có “những ca sĩ của tân nhạc Việt Nam đương đại” th́ mới được gọi là “Diva Việt Nam”? Tại sao Thái Thanh, Khánh Ly, Lệ Thu, Lê Dung th́ không phải là “Diva Việt Nam”? Tại sao Ánh Tuyết, Khánh Hà, Ngọc Hạ,... th́ không phải là “Diva Việt Nam”?
Trong thực chất, ở Việt Nam, cái tṛ dán nhăn “diva” rơ ràng chỉ nhắm vào mục đích thương mại, chứ chẳng có một chút ǵ hợp lư và chẳng dựa trên một tiêu chí khả tín nào cả. Càng ngày cái tṛ ấy lại càng thêm nhảm nhí đến mức có hàng loạt bài báo ca tụng những ca sĩ “xinh đẹp bốc lửa thể hiện đẳng cấp diva” với bộ áo thời trang “khoe trọn tấm lưng trần thon thả cùng làn da trắng nơn ngọc ngà, làm ngây ngất trái tim người hâm mộ bởi vẻ đẹp ngọt ngào, lôi cuốn,” chứ chẳng màng đến giọng hát.
Khi chữ “diva” đă trở thành một chữ càng ngày càng trở nên nhảm nhí và mang những ư nghĩa xấu như thế, th́ ai c̣n muốn ḿnh là “diva” nữa? Ấy vậy mà gần đây, nhân sinh nhật thứ 80 của Thái Thanh, báo Thế Giới Tiếp Thị cho rằng “Thái Thanh có lẽ là người duy nhất xứng danh diva trong âm nhạc Việt.” Chắc hẳn họ muốn dùng chữ “diva” với nghĩa tốt để ca ngợi Thái Thanh, thế nhưng, như nhà từ điển học Allison Wright đă nhận định, “khi ta gọi một người nào đó là một 'diva' th́ giống như ta vạch ra một đường chỉ rất mỏng để bước đi lên đó, và đường chỉ ấy có rất nhiều hậu quả mang tính ngữ nghĩa,” thế th́, thay v́ dùng chữ “diva,” tại sao không dùng tiếng Việt rất phong phú và đẹp đẽ của chúng ta để ca ngợi Thái Thanh như một “đại danh ca” hay “ca sĩ thượng thặng,” hay “tiếng hát vượt thời gian”?
NV
News
Library
Technology
Giải Trí
Portals
Tin Sốt
Home
