Học sinh giỏi Trung Quốc 'vỡ mộng'. Lâu nay thanh niên Trung Quốc lvẫn tin rằng nếu học hành chăm chỉ, có bằng giỏi họ sẽ thành công nhưng nhiều người nhận ra rằng mọi thứ không đơn giản như vậy.
Khi Zuo Gang, 25 tuổi, không t́m được việc làm trong mùa tuyển dụng sinh viên mới tốt nghiệp năm nay, cô không chỉ mất tự tin mà c̣n đặt ra câu hỏi về toàn bộ thế giới của ḿnh.
Giống như nhiều người trẻ, Zuo Gang đă được nuôi dạy từ nhỏ để luôn trở thành một học sinh giỏi. Giáo viên và bố mẹ cô luôn nói với cô, chỉ cần học giỏi và làm việc chăm chỉ, cô sẽ có thu nhập tốt, thành công trong sự nghiệp.
Zuo đă làm theo hướng dẫn. Cô vượt qua hết kỳ thi này đến kỳ thi khác, giành được suất vào một trường đại học danh tiếng ở Bắc Kinh và sau đó là hoàn thành chương tŕnh thạc sĩ. Tuy nhiên, khi tốt nghiệp Zuo đă gửi một loạt đơn xin việc nhưng không nhận được phản hồi nào.
Sinh viên tham dự lễ tốt nghiệp của một trường đại học ở Trùng Khánh, tháng 6/2023. Ảnh: IC
Đối với cô gái trẻ, thất bại này là một đ̣n chí mạng. Cô phải vật lộn với sự lo lắng trong nhiều tháng sau đó v́ mất ngủ, cảm thấy tội lỗi và áy náy với cha mẹ. Zuo nhận ra một thực tế rằng không t́m được việc làm không phải lỗi của cô. Nền kinh tế Trung Quốc vẫn đang phục hồi sau đại dịch Covid-19, thị trường việc làm có sự cạnh tranh khốc liệt và hàng triệu sinh viên tốt nghiệp đang phải đối mặt với những thách thức tương tự.
Cô nói trong một cuộc trả lời phỏng vấn báo chí: "Bây giờ đă là một thời đại khác. Trái ngược với thế hệ cha mẹ tôi, ngày nay chỉ chăm chỉ thôi không c̣n đảm bảo thành công nữa".
Thử thách đă để lại một ấn tượng sâu sắc cho Zuo, khiến cô cho rằng những Gen Z như cô đă bị lừa. Họ được đào tạo để đánh giá giá trị bản thân bằng khả năng đạt được một số mục tiêu hạn hẹp và tự hành hạ bản thân v́ những điều nằm ngoài tầm kiểm soát.
Hồi đầu năm, Zuo đă thành lập một nhóm trên mạng xă hội Douban có tên "Nạn nhân của tư tưởng học sinh giỏi" và nhanh chóng đạt hơn 80.000 thành viên. Trong nhóm, nhiều thành viên chia sẻ về "tâm lư học sinh giỏi" của chính họ và giải pháp để ngừng đánh giá bản thân dựa trên các thước đo thành công thông thường của xă hội.
Mặc dù c̣n tương đối nhỏ, cộng đồng trực tuyến này đă phản ánh sự thay đổi rộng răi hơn trong dư luận ở Trung Quốc. Mối lo ngại đă gia tăng trong nhiều năm về tác hại mà hệ thống giáo dục tập trung vào kết quả và cường độ cao của đất nước có thể gây ra đối với sức khỏe tâm thần của học sinh, sinh viên.
"Học sinh giỏi" như Zuo dễ mắc các vấn đề về sức khỏe tâm thần. Ở phương Tây, các nghiên cứu liên tiếp đă phát hiện rằng những người đạt thành tích cao có nhiều khả năng mắc chứng lo âu, trầm cảm và các vấn đề lạm dụng chất kích thích hơn so với những người b́nh thường. Điều này là do những người đạt thành tích cao thường dựa quá mức vào sự xác nhận bên ngoài để củng cố ḷng tự trọng, khiến họ không thể đương đầu với những thất bại.
Tâm lư "học sinh giỏi" tồn tại trên khắp thế giới, nhưng nó dường như đặc biệt phổ biến ở Trung Quốc. Sự cạnh tranh trong hệ thống giáo dục rất khốc liệt và áp lực đạt điểm xuất sắc bắt đầu từ khi trẻ c̣n nhỏ.
Liu Zhen, nhà tâm lư học trẻ em tại Trung tâm sức khỏe tâm thần Thượng Hải, nhận định, nhiều bậc cha mẹ có những kỳ vọng đặc biệt cao ở con cái. Ngay cả khi một học sinh đạt 98 điểm trong một bài kiểm tra, các bậc cha mẹ Trung Quốc thường tập trung vào hai điểm c̣n thiếu thay v́ khen ngợi con. Theo thời gian, học sinh áp dụng các tiêu chí đánh giá của mọi người làm thước đo cho việc tự đánh giá của chính ḿnh.
Wang Fang, giáo sư tâm lư học tại Đại học Sư phạm Bắc Kinh, nói tác hại của việc này khiến những người có nhu cầu vượt trội không lành mạnh thường trở nên sợ tham gia vào các hoạt động bị người khác đánh giá, điều này có thể cản trở sự phát triển cá nhân và khiến họ dễ bị lợi dụng tại nơi làm việc.
Qi Siyu, giám đốc nhân sự tại một công ty công nghệ có trụ sở tại Thượng Hải, nói rằng trong nền kinh tế ngày nay, chỉ là một sinh viên giỏi thôi là chưa đủ để đảm bảo một vai tṛ tốt trong công sở. Ông nhận định, dù điểm cao và sự tuân thủ mệnh lệnh là những phẩm chất quan trọng nhưng nhà tuyển dụng thường t́m kiếm nhiều hơn thế. Điều này có thể gây nản ḷng cho những ứng viên tự coi ḿnh là giỏi nhưng không được công nhận và không được trả mức lương tốt.
Qi cũng chỉ ra thực tế, tâm lư "học sinh giỏi" có thể là trở ngại trong môi trường chuyên nghiệp v́ trong khi người lao động nghĩ ḿnh đă hoàn thành xuất sắc vai tṛ, người quản lư có thể đang t́m kiếm điều ǵ đó hơn thế nữa.
Với việc các trường học ở Trung Quốc hiện được yêu cầu theo dơi và chăm sóc sức khỏe tâm thần của học sinh, không ít phụ huynh hy vọng rằng trong tương lai, việc đào tạo "học sinh giỏi" không c̣n là trọng yếu.
Tuy nhiên, đối với những sinh viên tốt nghiệp như Zuo, tất cả những ǵ cô có thể làm là cố gắng chấp nhận quá khứ và thoát khỏi những bế tắc cũ. Liu, một nhà tâm lư học trẻ em tại Bắc Kinh, cho biết một số cựu "học sinh giỏi" hiện sử dụng những phương pháp để thể hiện sự nổi loạn của ḿnh như nhuộm tóc hoặc xăm ḿnh. Cô giải thích đây là cách để những người trẻ tuổi khẳng định sự độc lập và báo hiệu rằng họ bác bỏ các chuẩn mực xă hội.
VietBF@ sưu tập
|