VBF-Mỗi lần ngày Lễ Tạ Ơn đến th́ nhiều người chỉ đơn thuần nghĩ tới là phải cảm ơn Chúa. Họ chưa hiểu được ư sâu xa hơn của ngày lễ này. Bài dưới đây phân tích chặt chẽ và rất hay cho người Việt dễ hiểu.
Bài HOÀI MỸ
Dường như hơn bất cứ thời nào, ngày nay hai từ "di dân" và "di cư" được "chiếu cố" đến hơi nhiều, đặc biệt ở Âu Châu. Là người Việt, hẳn ai cũng hiểu nghĩa của hai từ thông dụng này. Đơn giản "di cư" là dời chỗ ở; trong khi "di dân" là dời dân đi chỗ khác. Đại khái thế; nhưng đành rằng tựu chung vẫn là việc bỏ chỗ ở hiện tại để đến định cư ở một nơi mới, một địa điểm khác, tuy vậy khi nói "di dân," người ta vẫn có cảm giác "ghê gớm" hơn, quan trọng hơn và nhất là... xa xôi hơn, chẳng hạn (phải) ra tới nước ngoài.
Chẳng thế mà năm 1954 ở Việt Nam, để tránh nạn cộng sản, hơn một triệu đồng bào miền Bắc đă phải bỏ làng mạc, mồ mả tổ tiên... mà chạy vào miền Nam nhưng vẫn ở trong nước. Việc này được gọi là "di cư." Thế nhưng, năm 1975, cũng nhằm phủ nhận chủ nghĩa công sản, hàng triệu người Việt đă phải bỏ quê hương để đến tiếp tục sống ở một nước khác. Người bản xứ cũng gọi chúng ta là "di dân" - và chúng ta cũng bất đắc dĩ chấp nhận ḿnh là "di dân."
Hầu hết người Mỹ đều là di dân hay con cháu của di dân. (Getty Images)
Hoàn toàn khác với "du lịch" vốn việc lên đường đă dễ dàng, thoải mái lại "thích th́ ở, chán lại về," thời gian bao lâu tùy ư; ngược lại, việc "di cư" và "di dân" là công việc lâu dài, khó khăn đôi khi đ̣i hỏi phải "liều mạng sa trường" nên phải toan tính kỹ lưỡng kẻo "sai một ly, đi một dậm" có khi tiêu đời luôn. Hơn nữa, đương nhiên phải có mục đích. Mà mục đích th́ nhiều lắm và phần nhiều khác nhau, nhất là thuộc lănh vực riêng tư cá nhân; c̣n nói tổng quát th́ thường qui tụ vào hai lănh vực: Kinh tế và hoạn nạn.
- Kinh tế: Ta vẫn nghe nói "di cư" là để hoặc v́ muốn "tha phương cầu thực." Nơi ở cũ khó sống bởi nguyên nhân "đất cầy lên sỏi đá" đến độ "chó ăn sương, gà ăn sỏi" huống chi con người nên đành phải di chuyển đến ở nơi khác với hy vọng kiếm được những phương kế sinh nhai khả quan hơn.
- Hoạn nạn: Thường là chiến tranh hay chính trị. Tuy vậy, trong trường hợp này, người "chạy loạn" lại thích từ "di dân" hơn là "di cư" dù sự "thích" này chưa phải là sự "thỏa măn." Như hoàn cảnh người Việt ḿnh v́ "quốc nạn 30 tháng 4/75," phải vượt biên, vượt biển, chấp nhận "chín chết, một sống" để đến được bất cứ đất nước tự do nào. Chẳng thế mà nhiều người Việt đă tỏ ra bất măn khi bị gọi là "di cư" hay "di dân," vội sửa sai bằng cách sử dụng một từ khác: "Tị nạn" hay rơ hơn "tị nạn cộng sản." Xét ra cũng có chút mâu thuẫn khi nhớ lại "biến cố 1954." Cũng cùng mục đích là trốn chạy chủ nghĩa cộng sản, đồng bào miền Bắc chạy vào trong miền Nam thuở đó lại chỉ "được" gọi là "di cư" mà thôi...
Vâng, tuy thế qua câu chuyện hôm nay kẻ hèn này chỉ muốn lai rai tâm sự về các sự kiện lịch sử liên quan duy nhất đến việc "di cư" và "di dân" nói chung.
Có thể nói, từ thời thượng cổ cho tới hiện đại... không đâu lại chẳng diễn ra những cảnh tượng di cư và di dân. Hơn thế nữa, cũng có thể nói không dân tộc nào lại không là "di dân" và "di cư" hoặc cùng hành động và mục đích như vừa nêu nhưng lại được gọi bằng nhiều từ khác nhau như "Bắc tiến," "Nam tiến," "Tây tiến" hoặc "mở rộng bờ cơi, biên cương"...
Tổ tiên người Việt cũng đă từng là... di dân!
Cứ đọc lịch sử nước nhà chẳng hạn, tổ tiên người Việt khởi thủy đă không ở trên "lănh thổ h́nh chữ S" hiện nay nhưng đă "chạy loạn" từ phương Bắc xuống định cư ở lưu vực sông Hồng. Theo luận thuyết của đa số sử gia, từ thời tiền sử , giống Lạc Việt là một bộ lạc trong hàng trăm bộ lạc - gọi chung là Bách Việt - cùng sinh sống ở quanh bờ sông Dương Tử (bên Tàu ngày nay). Khi rợ Hán thấy nơi này "béo bở" v́ sông ng̣i vẫn luôn là nguồn sống (nhờ thủy sản) và tiện việc đi lại... nên kéo đến đánh chiếm. Duy nhất nhóm Lạc Việt đă chạy thoát xuống phía Nam nên không bị nạn "Hán hóa," trong khi các bộ lạc khác yếu hơn, chậm chân hơn nên bị rợ Hán thâu tóm rồi Hán hóa mà lập ra dân tộc Trung Quốc ngày nay.
Theo một trong nhiều giả thuyết về quốc hiệu Việt Nam, v́ Lạc Việt chạy được về phía Nam nên mới có tên là Việt Nam v́ "việt" do âm "vượt" mà ra. Nói cách khác, Việt Nam là giống dân vượt (biên) về phía Nam.
Chạy - hay nói theo ngôn ngữ ngày nay là "di dân" - đến lưu vực sông Hồng - lại là một địa điểm "ngon lành" để sinh sống - nhóm Lạc Việt đă dừng chân, quyết định "cắm dùi" vĩnh viễn mà lập ra nước Văn Lang từ đời họ Hồng Bàng (2879 - 258 trước Tây Lịch, theo Việt Nam Sử Lược của Trần Trọng Kim). Thế nhưng khi đến đây hẳn nhiên đă có một hay nhiều nhóm thổ dân khác. Biến cố chiến tranh để tranh giành đất đai và các phương tiện sống, xảy ra là lẽ đương nhiên. Kết quả là các bộ lạc thổ dân khác yếu hơn nên đă bị Lạc Việt đánh đuổi "chạy tóe khói" mà rút lên những nơi rừng núi "khỉ ho c̣ gáy," bởi thế mới có danh từ "người Thượng" (thượng có nghĩa là trên cao) - như sử gia Trần Trọng Kim đă viết: "... ở thượng du Bắc Việt đă có dân Thái (tức là Thổ), Mường, Mán, Mèo...)
Thế nhưng, chiến tranh vẫn tiếp diễn đều đều. Người ta có thể trích dẫn truyền thuyết cổ tích "100 trứng 100 con" để chứng minh ḍng giống dân tộc Việt là "Con Rồng Cháu Tiên" nhưng đồng thời để thấy sự khéo léo và tài t́nh về khả năng "tâm lư chiến" của tổ tiên người Việt: "Lạc Long Quân lấy con gái vua Đế Lai tên là Âu Cơ, đẻ một lần trăm cái trứng nở ra được 100 người con trai. Lạc Long Quân là ḍng dơi rồng sống dưới nước c̣n Âu Cơ là ḍng dơi tiên sống trên cạn. Do ăn ở với nhau lâu mà không hợp nên chia 50 con theo cha xuống bể Nam Hải, 50 con theo mẹ lên núi." Vậy, dù sống trên thượng du hay dưới đồng bằng đều là "người một nhà," cùng cha cùng mẹ, cùng tổ tiên. Bởi thế, "... gà cùng một mẹ chớ hoài đá nhau," v́ "máu chảy ruột mềm" và bởi "một giọt máu đào hơn ao nước lă"...Thêm nữa, cổ nhân Việt quả đă không vô t́nh tí nào khi gọi mọi người sống trên đất nước ḿnh là "Trăm Họ" hay "Bá Tánh."
Theo thời gian, nhờ người Việt không ngừng sinh con đẻ cái mà dân số tăng nhanh tăng mạnh. Bởi thế nhu cầu sinh sống cũng phải "thừa thắng xông lên." Vẫn theo Việt Nam Sử Lược của Trần Trọng Kim: "Người ṇi giống Việt Nam ta mỗi ngày một nẩy nở ra nhiều, mà ở phía Bắc đă có nước Tầu cường thịnh; phía Tây th́ lắm núi nhiều rừng, đường đi lại không tiện, cho nên theo bờ biển di dân lần xuống phía Nam, mở ra bờ cơi bây giờ."
Ở những nơi này cũng đă có các nhóm thổ dân - họ đă di cư từ đâu đến, không biết - nhưng họ cũng không dễ dàng chịu "đầu hàng vô điều kiện," thành thử lại diễn ra nhiều cuộc chiến tranh tàn khốc. Sử gia Trần Trọng Kim kể: "... ở miền Trung đă có dân Mọi và Chàm (tức là Hời); ở về miền Nam th́ cũng đă có dân Mọi, Chàm, Chà và Khách, vân vân"... Các giống thổ dân này phần số người ít hơn lại yếu hơn nên dân tộc Việt Nam chiếm được các nơi mà định cư và phát triển...
Nói tóm lại, trong ḍng lịch sử nước nhà - kéo dài gần 5,000 năm - dân tộc Việt Nam đă trải nghiệm biết bao cuộc di dân, di cư lớn nhỏ... và dĩ nhiên không thể kỳ nào cũng "thuận buồm xuôi gió," trái lại hầu như mỗi lần đều "trần ai khoai củ," đều máu đổ thịt rơi...
Vâng, người Việt không những đă là di dân, di cư mà các địa phương trong nước cũng đă từng "mở rộng ṿng tay" bao bọc đồng bào di dân và di cư của ḿnh - biến cố di cư 1954 là chứng minh điển h́nh - không những thế, nước Việt Nam cũng đă tiếp nhận các nhóm di dân, di cư ngoại quốc, chẳng hạn giữa thế kỷ 17, Mạc Cửu, một thương gia người Tàu đă đem cả ḍng họ chạy loạn đến xin tạm cư tại Hà Tiên (tỉnh Kiên Giang) nhưng rồi được chúa Nguyễn cho sinh sống luôn ở đây để khai phá vùng đất này vẫn c̣n hoang sơ thành trù phú. Sau này, ngoài số đông đảo người Tàu di cư (thí dụ vùng Chợ Lớn), chúng ta cũng đă thấy nhiều sắc dân khác di cư trên gần như khắp lănh thổ Việt Nam, như người Ấn Độ, Cao Miên, Lào, Thái Lan, Phi Luật Tân... và kể cả người Âu.
Nhân 'Thanksgiving' ôn lại di cư ở Mỹ
Mạn phép pháp biểu ngay, những kẻ chạy theo chủ nghĩa "thượng tôn da trắng" đều là... xằng bậy! Những công dân Mỹ thứ thiệt mà đả kích di dân, bài trừ di cư - gồm những người đă được đến đây hoặc những người cũng ao ước được sống ở đây - cũng thẩy là thiển cận, sai quấy. Cổ nhân Việt Nam đă từng khuyện dạy con cháu: "Nói người chẳng nghĩ đến ta; Cứ sờ lên gáy rằng xa hay gần!"
Vâng, dân tộc Hoa Kỳ vẫn được mệnh danh là Hiệp Chủng Quốc, nôm na là đất nước do nhiều người hợp lại. Mà những người này là những di dân đến từ tứ xứ trên khắp hành tinh này. "Chủ nhân" của mảnh đất ph́ nhiêu rộng bao la và phong phú đủ mọi tài nguyên thiên nhiên này thật sự là người Da Đỏ đấy. Và dĩ nhiên cũng giống "thuở ban đấu lưu luyến ấy" của bất cứ quốc gia nào, tại "Tân Thế Giới" này cũng đă xảy ra những cuộc chiến tranh trường kỳ ác liệt và đẫm máu giữa các đương kim chủ nhân và những người lạ mới đến...
Thế nhưng, trong lịch sử lập quốc Hoa Kỳ lại đă xảy ra một trường hợp vô cùng đặc biệt - vô tiền kháng hậu - vốn chỉ có trong "luật trừ" mà sau này được các thế hệ con cháu nhắc nhở đến bằng một lễ hội: "Thanksgiving!"
Biến cố kể trên đă diễn ra vào khoảng thế kỷ 16-17, một nhóm người Anh thường được gọi là Pilgrims, đă dùng con tàu mang tên Mayflower để vượt biên đi kiếm đất sống ở Tân Thế Giới (Châu Mỹ) nhưng khi đặt chân đến Massachusetts th́ số thuyền nhân này đă bỏ mạng gần một nửa, phần v́ đói rét, phần không qua nổi mùa đông khắc nghiệt ở đây.
Họ may mắn được thổ dân da đỏ cho ít lương thực đồng thời chỉ dẫn cho cách trồng hoa màu, săn bắn... Tới thời gian đă "tự túc tự cường," họ tổ chức một buổi tiệc thật "hoành tráng," trước để tạ ơn Đức Chúa Trời đă an bài cho họ được sống c̣n tới nay, sau nữa để tỏ ḷng biết ơn những thổ dân da đỏ.
Theo tài liệu, lễ Tạ Ơn đầu tiên ở Hoa Kỳ của con cháu người Pilgrims đă diễn ra năm 1621 tại Plymouth, nay thuộc Massachusetts. Tuy nhiên phải nhấn mạnh rằng Thanksgiving trở thành quốc lễ kể từ năm 1789 sau khi Quốc Hội yêu cầu tổng thống đương thời George Washington chính thức công bố; nhưng măi đến 1863, Thanksgiving mới được "ăn mừng" như một đại lễ liên bang. Từ đó hàng năm, việc tổ chức - được mừng vào ngày Thứ Năm, tuần lễ thứ tư của tháng 11 - đă trở thành một tục lệ truyền thống cao đẹp của toàn dân Hoa Kỳ.
Cám ơn 'di dân' và 'di cư'!
Khi mừng "thanksgiving," phần đông người Việt vẫn "làm cử chỉ đẹp" đối với đất nước Hoa Kỳ qua lời phát biểu, đại khái: "Tạ ơn các vị tiền nhân, các đấng lập quốc và anh hùng đă từng "đổ mồi hôi sôi nước mắt," hy sinh cả xương máu lẫn sinh mạng để xây dựng nên đất nước Hoa Kỳ... Xin tạ ơn đất Mỹ và dân chúng Mỹ đă cưu mang chúng tôi, cho chúng tôi cuộc sống tự do với cơm ngon, áo đẹp, hạnh phúc với các cơ hội cho con cái chúng tôi tiến thân... Bằng không mà c̣n kẹt lại ở Việt Nam, chúng tôi đă bị bọn Việt Cộng bịt mồm bịt miệng, xiết họng... đến nói cũng không nói được, huống chi ăn. Con trai của chúng tôi th́ đầu đường xó chợ, con gái nếu không lấy chồng Đài Loan th́ cũng Đại Hàn... C̣n vợ chồng già chúng tôi th́ chẳng biết đă trôi về chân trời tím nào rồi."
Mặt khác, thiết tưởng cũng nên nghĩ xa hơn khi nhân dịp đại lễ này mà nhớ đến sự đóng góp dồi dào, tích cực và hữu hiệu của những thành phần gọi là "di dân" hay/và "di cư" - trong số đó, hănh diện thay có cả người Việt chúng ta. Không quốc gia nào có thể tự vỗ ngực tự xưng không cần đến các nhóm di dân, di cư trong việc làm phát triển các ngành nghề, cách riêng vể kinh tế, cho đất nước ḿnh. Nh́n về Âu Châu ắt rơ, hầu hết dân số ở nước nào cũng "xuống dốc không phanh."
Chính phủ thường xuyên t́m mọi phương cách cám dỗ mà phụ nữ vẫn "em chả, em chả"... chịu đẻ. Vậy lấy đâu ra nhân lực lao động "để điền vào chỗ trống" nếu không vội "rước" các nhóm di dân, di cư vào nước. Đó là chưa nói tới nhiều việc mà người bản xứ chê là "hạ cấp" và lương bổng quá "bèo" nên không thèm làm. Trong khi đó, đa phần phe di dân, di cư vốn biết thân biết phận của ḿnh nơi "xứ lạ quê người" - nhất là thời gian ban đầu - vẫn sẵn sàng "cày" bất cứ việc nào miễn là kiếm được ít tiền nuôi sống gia đ́nh và cho con cái cắp sách đến trường.
Nếu đă quan niệm cuộc đời là băi chiến trường, là nơi thi đua tài năng, thiện chí nhưng cũng là nơi để ḿnh góp phần xây dựng th́ chắc đă không có câu "di dân, di cư vào đây chiếm hết "job" của chúng tôi" vốn chỉ là thứ lư luận... quèn của những người ích kỷ, hẹp ḥi hoặc sử dụng để che đậy bản tính lười biếng hay ỉ lại của ḿnh.
Trong bài diễn văn đọc vào dịp lễ Thanksgiving, ngoài phần nhắc đến công lao lập quốc, xây dựng và bảo vệ đất nước của tiền nhân, các vị Tổng Thống Hoa Kỳ cũng thường không quên cám ơn sự đóng góp của các nhóm di dân, di cư... Trong số này đương nhiên có cộng đồng người Mỹ gốc Việt. Thật hănh diện và phúc đức thay. Nguyện cầu "God bless America!" (hm)