T́nh h́nh trên biển Đông thời gian vừa qua là vô cùng phức tạp và khó đoán. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia dự đoán nó sẽ c̣n loạn hơn nữa khi những chiến đấu cơ ngày càng xuất hiện nhiều trên bầu trời. Diễn biến khó lường này sẽ được nhận định chi tiết ở dưới đây.
Trên bầu trời đảo Hải Nam, hồi tháng 5, hai chiếc tiêm kích J-11 của Trung Quốc bám theo một chiếc máy bay quân sự Mỹ đang thực hiện nhiệm vụ trinh sát ngoài khơi bờ biển phía đông ḥn đảo.
Trong một lần chạm mặt tương tự hai năm trước, một máy bay của Trung Quốc đă tŕnh diễn hỏa lực của ḿnh ngay trước máy bay Mỹ, như một biểu hiện thù địch. C̣n lần này, J-11 Trung Quốc vọt lên phía trước, áp sát máy bay Mỹ ở khoảng cách chỉ 15 mét, như chờ đợi phi công Mỹ sẽ hành động trước.
Sự bành trướng quyết liệt của Trung Quốc trên bầu trời và dưới mặt biển đă buộc nhiều quốc gia Đông Nam Á phải nâng cấp lực lượng không quân của ḿnh để tăng khả năng bảo vệ không phận.
Một báo cáo do tổ chức tư vấn an ninh, quốc pḥng IHS Jane’s công bố hồi tháng 2, dự đoán chi tiêu quốc pḥng của khu vực châu Á – Thái B́nh Dương sẽ tăng từ 435 tỷ USD năm 2015 lên mức 533 tỷ USD vào năm 2020. Chỉ riêng Trung Quốc đă chiếm gần 40% con số đó, khi Bắc Kinh đă nâng ngân sách quốc pḥng của ḿnh tới 43% lên 191 tỷ USD chỉ trong 5 năm qua.
Theo b́nh luận viên Paul Millar trên tờ Southeast Asia Globe, việc Trung Quốc liên tục có hoạt động bồi lấp, xây đảo nhân tạo phi pháp trên Biển Đông và quân sự hóa ngày càng tăng trong thời gian qua là một trong những động lực thúc đẩy cuộc đua chiếm lĩnh bầu trời ở Đông Nam Á, dù biết rằng sức mạnh kinh tế của Trung Quốc là không nhỏ.
Philippines, quốc gia từ lâu gắn bó với sự bảo vệ của đồng minh Mỹ, năm ngoái cũng đă quyết định chi hơn 400 triệu USD để sắm một phi đội chiến đấu cơ giá rẻ FA-50 Golden Eagle từ Aerospace Hàn Quốc, khôi phục trở lại kỷ nguyên siêu âm của không quân nước này sau khi chiếc tiêm kích cuối cùng của họ ngừng hoạt động từ cách đây một thập kỷ.
Trước những mối đe dọa an ninh tiềm tàng trên Biển Đông, Malaysia cũng đă xây dựng một chương tŕnh hiện đại hóa quân đội.
Không quân Malaysia đang lên kế hoạch nâng cấp lên tiêm kích Su-30, đồng thời sắm thêm chiến đấu cơ F/A-18 Hornet của Boeing và Hawks của BAE thay thế những chiếc Mig-29 đời cũ mua từ thập niên 90.
Các nguồn tin công nghiệp quốc pḥng cho hay Malaysia đang theo đuổi hợp đồng có giá trị hơn 2,5 tỷ USD mua 18 chiến đấu cơ thế hệ 5.
Truyền thông Indonesia hồi tháng 2 cũng đưa tin cho biết chính phủ nước này đă kư hợp đồng mua ít nhất 8 chiến đấu cơ Su-35S của Nga, với giá thành 65-83 triệu USD mỗi chiếc.
Theo Viện Nghiên cứu Ḥa b́nh Quốc tế Stockholm (SIPRI), Việt Nam cũng đă kư hợp đồng mua 12 tiêm kích hiện đại Su-30MK2 với Nga từ năm 2013, và hai chiếc cuối cùng trong lô hàng này đă được chuyển giao vào đầu năm 2016.
Giáo sư Carlyle Thayer, chuyên gia về Đông Nam Á tại Đại học New South Wales, Australia, cho rằng "máy bay chiến đấu của Việt Nam phù hợp với các chuyến bay tuần tra ở Biển Đông".
"Mặc dù các tiêm kích của Việt Nam khó có thể đọ được về số lượng với máy bay Trung Quốc, nhưng chúng có thể đóng vai tṛ là những vũ khí răn đe trên Biển Đông, v́ Trung Quốc đến nay vẫn chưa thể triển khai máy bay xa hơn khu vực phía nam đảo Hải Nam và đảo Phú Lâm thuộc quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam", ông nói thêm.
Ben Ho, một nhà phân tích cấp cao tại Trường Nghiên cứu Quốc tế S. Rajaratnam, Singapore, cho rằng chi phí đầu tư cho lực lượng không quân, đặc biệt là các máy bay tuần tra biển, sẽ có giá trị vô cùng lớn trong trường hợp các tranh chấp Biển Đông leo thang thành xung đột.
"Vấn đề khoảng cách là ch́a khóa trong bất kỳ hoạt động tác chiến nào ở Biển Đông", ông Ho nói. "Bởi vậy, tầm hoạt động xa và thời gian phản ứng nhanh chóng của lực lượng không quân có thể giúp hạn chế điều này, nó lư giải v́ sao nhiều nước Đông Nam Á đang mạnh tay đầu tư cho không quân".
Có một lực lượng không quân hiện đại là điều cần thiết đối với Philippines. Trước đó nước này phụ thuộc vào Hiệp ước Bảo vệ lẫn nhau với Mỹ. Manila giờ đây phải xây dựng lại năng lực không quân của ḿnh sau khi những chiếc Northrup F-5 cuối cùng ngừng hoạt động vào năm 2005.
Trong một bức điện mật gửi chỉ huy Bộ Tư lệnh Thái B́nh Dương năm 1975, cựu ngoại trưởng Mỹ Henry Kissinger viết rằng "sự mơ hồ trong tranh chấp ở Trường Sa" có thể khiến sự can thiệp của Mỹ trở thành "cơn ác mộng chính trị". Và kể cả đơn vị đồn trú của Mỹ bị tấn công, Washington có thể sẽ từ chối.
Đối mặt với sự không chắc chắn từ phía Mỹ là một lư do quan trọng buộc Philippines phải tăng cường sức mạnh quốc pḥng, thay đổi chiến lược từ cái mà cựu tổng thống Benigno Aquino gọi là "khả năng răn đe tin cậy tối thiểu" sang bảo vệ lợi ích của chính ḿnh trên Biển Đông.
Đối với Indonesia, nước này cũng nhận thấy nhu cầu cấp thiết phải hiện đại hóa lực lượng không quân, không chỉ giới hạn Biển Đông, mà c̣n khắc phục cơn ác mộng bảo vệ chủ quyền cho hàng ngh́n ḥn đảo của nước này.
Sau khi Mỹ áp đặt lệnh cấm vận vũ khí với Indonesia v́ cáo buộc sử dụng vũ lực trong cuộc khủng hoảng ở Đông Timor năm 1999, phi đội tiêm kích F-16 và F-5 của không quân nước này xuống cấp nghiêm trọng v́ không thể bảo dưỡng thay thế. Trong t́nh cảnh đó, Indonesia đă hướng tới Sukhoi của Nga để tăng cường lực lượng không quân của ḿnh.
Indonesia đă đầu tư mua 24 chiến đấu cơ F-16 cũ từ Mỹ, nhưng vẫn tiếp tục dựa vào những chiếc tiêm kích Su-35 của Nga để xây dựng lực lượng không quân.
Ông Thayer cho rằng một trong những lư do cơ bản nhất khiến các nước Đông Nam Á tăng đầu tư cho quốc pḥng chính là: Hiểu về kẻ thù của ḿnh.
"Một trong những động lực thúc đẩy các nước mua sắm những mẫu vũ khí mới nhất chính là giúp họ hiểu rơ hơn về chúng. Dù bạn không mua loại máy bay đó với số lượng lớn, bạn vẫn biết được khả năng của chúng là ǵ và bạn phải làm ǵ thế nào để đối phó", theo ông Carl Thayer.
VietBF © Sưu Tầm