Tổng thống Donald Trump trước hết là một nhà kinh tế rồi mới đến "nghề" Tổng thống. Mọi tính toán của ông đều phải mang lại hiệu quả. Ông có những bước đi thận trọng trong quan hệ quốc tế. Bởi vậy “Ưu tiên nước Mỹ” hiện hữu có lẽ là rất khó lường ở châu Á.
Trái ngược với chính sách “tái cân bằng” của chính quyền Obama đối với châu Á, có thể sẽ không có một chính sách châu Á rơ ràng nào của Mỹ dưới thời Trump.
Trong những tuần đầu tiên nhậm chức, Tổng thống Trump đă nhanh chóng thực hiện chương tŕnh nghị sự “Ưu tiên nước Mỹ” thông qua một loạt các lệnh hành pháp. Trong đó, thương mại và nhập cư là các tín hiệu cho chính sách đối ngoại.
Chương tŕnh nghị sự “Ưu tiên nước Mỹ” của Trump đă mang lại một số chỉ dẫn cho việc hoạch định chính sách đối ngoại. Thứ nhất, những ư tưởng thúc đẩy chính sách đối ngoại hiện tại sẽ cần phải đáp ứng được mục tiêu mang lại những lợi ích cụ thể cho Mỹ. Điều này dường như bao gồm việc tạo ra công ăn việc làm cùng với các tuyên bố trục xuất các các công ty đang đưa công việc ra khỏi nước Mỹ của ông Trump – điều đang mang lại nhiều lời hứa hẹn vội vàng trở về Mỹ của các công ty này.
"Ưu tiên nước Mỹ" sẽ được thể hiện trong nhiều chính sách của ông Trump. (Nguồn: Getty)
Chính sách đối ngoại thường được xem như là đặc quyền của ngành hành pháp, nhưng dường như Quốc hội Mỹ và cơ quan tư pháp sẽ yêu cầu quyền lực của họ trong việc định h́nh các lựa chọn của tổng thống nếu ông ấy chống lại các hiệp ước hoặc điều luật hiện hành.
Ảnh hưởng của chiến lược thương mại
Về tổng thể, tân Tổng thống Mỹ đă thể hiện sự ưu tiên cho cách ông muốn theo đuổi ngoại giao ở Châu Á. Chính sách thương mại có vẻ như là dành cho việc song phương hóa, và điều này có thể khiến các đồng minh Mỹ gặp khó khăn. Các tiêu chuẩn và quy tắc mới của Hiệp ước Đối tác xuyên Thái B́nh Dương (TPP) – tập trung vào giải quyết các vấn đề của việc tiếp cận thị trường đa phương, đă bị bỏ rơi.
Trước mắt, việc đóng cửa các biên giới (cả về thương mại hay lănh thổ) dường như có ít ảnh hưởng đối với châu Á. Tuy nhiên, điều này có thể khơi dậy quá khứ lịch sử về một thời Mỹ ngăn cấm người nhập cư gốc Trung Quốc và điều được cho là giam giữ bất hợp pháp người Mỹ gốc Nhật với lư do họ đang giúp đỡ kẻ thù trong thời chiến. Đồng thời, số liệu về việc làm của Mỹ sau các động thái trên cũng sẽ cho thấy sự kiểm soát chặt chẽ hơn đối với các công ty châu Á đang kinh doanh tại Mỹ.
Về mặt an ninh, ảnh hưởng từ các động thái trên, ở mức thấp nhất, có thể là suy giảm vai tṛ của Mỹ trong Hội nghị thượng đỉnh Đông Á hoặc bất kỳ nỗ lực nào khác trong ASEAN nhằm thảo luận về an ninh khu vực. Chính sách của Mỹ ở châu Á có thể rất nhanh chóng trở nên chính trị hóa và các liên minh với Mỹ sẽ bị kiểm soát nhiều hơn trong khi có rất ít hoặc không sự đánh giá chiến lược về sức mạnh của họ đối với khu vực.
Sức nặng của Trung Quốc
Tuy nhiên, giống như những người tiền nhiệm của ḿnh, Tổng thống Trump sẽ - và đang – đưa cách tiếp cận của ḿnh vào Quốc hội khi ông xây dựng cách tiếp cận mới về châu Á. Chính sách châu Á luôn phản ánh sự căng thẳng giữa Nhà Trắng và Quốc hội Mỹ. Trong đó, một mối quan hệ nhận được sự chú ư đặc biệt của các nhà lập pháp Mỹ là mối quan hệ của Mỹ với Trung Quốc. Kể từ khi chính quyền Nixon theo đuổi việc b́nh thường hóa quan hệ với Trung Quốc vào những năm 1970, chính sách của Mỹ với Trung Quốc đă gây ra nhiều tranh căi ở Đồi Capitol.
Đă có nhiều dấu hiệu cho thấy Mỹ sẽ xây dựng cách tiếp cận với châu Á xoay quanh sự đối trọng với Trung Quốc. Với tư cách là người được bầu làm Tổng thống, Trump đă tweet nhiều lần về việc sẵn sàng suy nghĩ lại về chính sách một Trung Quốc sau cuộc gọi điện thoại với nhà lănh đạo Đài Loan. Một số người tham gia vào chiến dịch tranh cử của ông cũng đă bày tỏ về sự cần thiết phải có một đường lối cứng rắn hơn đối với Bắc Kinh, cả về các cách tiếp cận khác nhau để giảm thâm hụt thương mại của Mỹ cũng như tăng cường sức mạnh hải quân Mỹ trong khu vực để đối phó với sự gia tăng hiện diện trên biển của Trung Quốc .
Các máy bay F-18 của Mỹ chuẩn bị tuần tra hàng hải tại Biển Đông đầu tháng này. (Nguồn: AP)
Trong phiên điều trần xác nhận vị trí trước Quốc hội Mỹ, ứng cử viên của Trump cho chức vụ Ngoại trưởng Mỹ Rex Tillerson – và nay đă chính thức là Ngoại trưởng Mỹ, đă làm rơ rằng nước này sẽ lên tiếng về hành vi của Trung Quốc ở Biển Đông. Ông Rex Tillerson đă bày tỏ, "Chúng ta sẽ phải gửi tới Trung Quốc một tín hiệu rơ ràng rằng, đầu tiên, dừng việc bồi đắp trái phép các ḥn đảo và, thứ hai, sự tiếp cận của các ông (Trung Quốc) đối với những ḥn đảo này cũng sẽ không được phép".
Điều này đă dấy lên một phản ứng nhanh chóng từ Trung Quốc. Người phát ngôn của Bộ Ngoại giao nước này Lu Kang cho biết, "T́nh h́nh Biển Đông đă hạ nhiệt khi các nước trong khu vực đă đi đến thỏa thuận. Chúng tôi hy vọng rằng các nước ngoài khu vực sẽ tôn trọng một thỏa thuận phục vụ cho lợi ích chung của trong và ngoài khu vực". Tờ Thời báo Hoàn cầu của Trung Quốc thậm chí c̣n đi xa hơn. 'Trừ khi Washington có kế hoạch gây ra một cuộc chiến tranh quy mô lớn ở Biển Đông, bất kỳ cách tiếp cận nào khác để ngăn chặn việc Trung Quốc tiếp cận các ḥn đảo này sẽ là dại dột'.
Đối với một số cố vấn của Trump, lời kêu gọi của Ronald Reagan về 'ḥa b́nh thông qua sức mạnh' vẫn c̣n vang vọng, và cách tiếp cận này phần lớn được hoan nghênh bởi các đồng minh châu Á của Washington, những người dựa vào quân đội Mỹ như một sự đối trọng. Tuy nhiên, việc leo thang căng thẳng với Trung Quốc, đặc biệt là đối với vấn đề nhạy cảm Đài Loan, có thể làm cho mối quan hệ quân sự khó khăn giữa Bắc Kinh và Tokyo trở nên rất khó lường.
Vai tṛ của “Ưu tiên nước Mỹ”
Trái ngược với chính sách “tái cân bằng” của chính quyền Obama đối với châu Á, có thể sẽ không có một chính sách châu Á rơ ràng nào của Mỹ dưới thời Trump. Thay vào đó, chương tŕnh nghị sự “Ưu tiên nước Mỹ” sẽ định h́nh các mối quan hệ và xác định các ưu tiên của Tổng thống Trump. Sự phản đối về mặt chính trị có thể gây ra làn sóng chống Mỹ ở châu Á. Về dài hạn, một câu hỏi đặt ra là châu Á sẽ phản ứng với chính quyền Trump ra sao? Các quốc gia c̣n lại (trong TPP) có kư kết vào TPP hay không khi không có Mỹ? Hoặc họ sẽ tiếp tục đợi chính quyền Mỹ tiếp theo quay trở lại TPP? Hay liệu họ có thể kháng cự lại sức quyến rũ của một thỏa thuận song phương nhằm đảm bảo tiếp cận thị trường Mỹ?
Trong khi nhiều nước ở châu Á t́m kiếm hợp tác kinh tế và chiến lược chặt chẽ với Mỹ, các nhà lănh đạo châu Á có thể thấy rằng công chúng của họ ít có xu hướng hài ḷng với Washington nếu chính quyền của Trump quá sát sao với chương tŕnh nghị sự “Ưu tiên nước Mỹ”.
Sức mạnh của Mỹ là không thể bỏ qua, tất nhiên, nhưng vị thế của Mỹ ở Châu Á không chỉ xuất phát từ sức mạnh của nước này mà c̣n từ cam kết của họ đối với khu vực. Nếu không nhận được sự ủng hộ rộng răi từ Mỹ, nước này sẽ thấy rằng các chính phủ ở châu Á sẽ không quá sẵn sàng trở thành đối tác cho sự hợp tác khu vực.