Nguồn tin an ninh Thổ Nhĩ Kỳ cho biết sau khi lăng mạ Khashoggi qua Skype, Saud al-Qahtani lệnh cho nhóm đặc vụ Ả Rập Saudi hăy thủ tiêu nhà báo Khashoggi, v́ nhà báo này thường xuyên chỉ trích chính quyền và giới lănh đạo Ả Rập Saudi, nên bị bắt ngay lập tức sau khi bước vào lănh sự quán Arab Saudi ở Istanbul hôm 2.10.
Ông quản lư mạng xă hội cho thái tử kế vị Saudi Arabia. Ông làm "quân sư" cho việc bắt bớ hàng trăm người thuộc giới tinh hoa Saudi. Ông giam giữ một thủ tướng của Lebanon. Và theo hai nguồn tin t́nh báo, ông đạo diễn vụ sát hại nhà báo Jamal Khashoggi tại lănh sự quán Saudi ở Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ, bằng cách ra lệnh qua Skype.
Saud al-Qahtani, cố vấn hàng đầu của Thái tử Saudi Mohammed bin Salman, là một trong những người "ngă ngựa" khi Riyadh cố xoa dịu sự giận dữ của cộng đồng quốc tế về cái chết của ông Khashoggi. Hôm 20/10, truyền thông nhà nước Saudi cho hay Vua Salman đă cách chức ông Qahtani và 4 quan chức khác v́ vụ giết người do một nhóm đặc vụ 15 thành viên tiến hành.
"Mang đầu con chó đó về cho tôi"
Theo một nguồn tin thân cận với hoàng gia Saudi, nhằm ngăn ngừa hậu quả của vụ sát hại nhà báo Khashoggi, Thái tử Mohammed đă để ông Qahtani nhận h́nh phạt.
Ông Saud al-Qahtani (trái) và Thái tử Saudi Mohammed bin Salman. Ảnh chụp màn h́nh/YouTube.
Một quan chức cấp cao khác của Saudi nói ông Qahtani bị bắt giam sau khi bị cách chức, nhưng sau đó ông vẫn tiếp tục viết trên Twitter. Những nguồn tin có liên hệ với hoàng gia Saudi nói rằng họ tin là ông không bị bắt.
Ông Khashoggi, nhà báo Saudi sống tại Mỹ thường xuyên phê phán Saudi Arabia và giới lănh đạo nước này, đă đi vào lănh sự quán ở Istanbul vào khoảng 13h ngày 2/10 để lấy tài liệu cần thiết cho việc kết hôn. Không ai nh́n thấy ông sau đó. Ngày 19/10, chính quyền Saudi Arabia xác nhận ông chết "trong một cuộc ẩu đả" tại lănh sự quán.
Nguồn tin an ninh Thổ Nhĩ Kỳ nói ông đă lập tức bị bắt giữ tại lănh sự quán bởi 15 đặc vụ Saudi, những người đă đến Istanbul bằng hai máy bay chỉ vài giờ trước đó.
Theo một nguồn tin Arab cấp cao với khả năng tiếp cận t́nh báo và mối liên hệ với hoàng gia Saudi, ông Qahtani được kết nối đến một căn pḥng tại lănh sự quán Saudi thông qua Skype.
Ông Qahtani bắt đầu nhục mạ nhà báo Khashoggi qua điện thoại. Theo các nguồn tin Arab và Thổ Nhĩ Kỳ, ông Khashoggi đă đáp trả bằng lư lẽ của ḿnh. Song ông hoàn toàn không phải là đối thủ của nhóm người đă bắt ông, bao gồm những đặc vụ an ninh và t́nh báo hàng đầu Saudi với một số có liên hệ trực tiếp với hoàng gia.
Một nguồn tin t́nh báo Thổ Nhĩ Kỳ nói rằng có một lúc ông Qahtani bảo nhóm đặc vụ rằng hăy thủ tiêu ông Khashoggi.
"Mang đầu con chó đó về cho tôi", nguồn tin này thuật lại chỉ thị của ông Qahtani.
Không rơ ông Qahtani có theo dơi toàn bộ quá tŕnh hay không, việc mà nguồn tin Arab cấp cao nói trên mô tả là "hành động cẩu thả và vụng về".
15 người được cho là thuộc đội sát thủ Saudi gây ra cái chết của ông Khashoggi. Ảnh: Sabah/AFP.
Trong 3 tuần khi cuộc khủng hoảng ngày càng leo thang, Saudi Arabia đă vài lần thay đổi giọng điệu về số phận ông Khashoggi, đầu tiên là phủ nhận cái chết của ông, sau đó nói ông chết trong một vụ căi vă tại lănh sự quán, và giờ nói ông chết v́ bị siết cổ.
Thổ Nhĩ Kỳ bác bỏ những tuyên bố này. Nguồn tin Arab và nguồn tin t́nh báo Ankara cho hay băng ghi âm cuộc nói chuyện qua Skype hiện nằm trong tay Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Tayyip Erdogan. Các nguồn tin nói nhà lănh đạo từ chối cung cấp nó cho phía Mỹ.
Ông Erdogan hôm 21/10 nói ông sẽ cung cấp thông tin về cuộc điều tra của Thổ Nhĩ Kỳ trong bài phát biểu hàng tuần vào ngày 23/10.
"Steve Bannon của Saudi"
Ông Qahtani, 40 tuổi, nổi tiếng tại Saudi Arabia như là người quyết liệt thực thi những ư tưởng mới của hoàng gia, cũng như là người theo chủ nghĩa dân tộc. Trong các blog và mạng xă hội, một số nhà báo và nhà hoạt động Saudi theo đường lối tự do gọi ông là "Steve Bannon của Saudi" v́ sự thao túng hung hăng của ông đối với truyền thông tin tức cũng như việc đứng sau vạch ra chiến lược.
Trên Twitter, ông Qahtani từng viết thơ ca ngợi cho hoàng gia Saudi dưới bút danh "Dari", từ có nghĩa là động vật ăn thịt trong tiếng Arab. Một số đối thủ của ông trên mạng xă hội gọi ông là "Dalim", một nhân vật trong văn hóa dân gian Arab, người leo lên các vị trí cao từ thân phận đầy tớ thấp kém.
Theo phần giới thiệu trên Twitter, ông Qahtani cho biết ông từng học luật và trở thành chỉ huy trong lực lượng không quân Saudi. Sau khi tung ra một trang blog, ông lọt vào mắt xanh của Khaled al-Tuwaijri, cựu quan chức điều hành hoạt động của hoàng gia, người đă thuê ông vào đầu những năm 2000 để lănh đạo một đội quân truyền thông điện tử được giao nhiệm vụ bảo vệ h́nh ảnh của Saudi Arabia.
Twitter của ông Qahtani có hơn 1 triệu người theo dơi. Ảnh chụp màn h́nh/Twitter.
Vai tṛ của ông Qahtani trở nên nổi bật hơn sau khi đi theo thái tử kế vị Saudi, người thường được truyền thông gọi tắt là MBS, vào năm 2015.
Được giao nhiệm vụ chống lại cái được cho là sức ảnh hưởng của Qatar trên mạng xă hội, ông Qahtani đă sử dụng Twitter để tấn công các chỉ trích nhằm vào vương quốc nói chung và Thái tử Mohammed nói riêng. Ông cũng điều hành một nhóm trên WhatsApp, bao gồm các biên tập viên báo địa phương và các nhà báo nổi tiếng, áp đặt quan điểm của hoàng gia với truyền thông.
Khi Riyadh dẫn đầu cuộc tẩy chay nhằm vào Qatar hồi tháng 6/2017, ông Qahtani đă tăng cường các cuộc tấn công vào đất nước láng giềng nhỏ bé. Trên mạng, ông kêu gọi người dân Saudi nêu tên của bất cứ ai thể hiện sự cảm thông với Qatar theo hashtag tiếng Arab "The Black List" (danh sách đen).
Ông Qahtani đóng vai "cảnh sát xấu" của MBS vào cuối năm ngoái khi 200 người, bao gồm các hoàng tử Saudi, bộ trưởng và doanh nhân có máu mặt, bị bắt và bị quản thúc tại khách sạn Ritz Carlton trong cuộc truy quét chống tham nhũng. Ông Qahtani giám sát một số cuộc thẩm vấn.
Bắt cóc thủ tướng nước ngoài
Mức độ quyền lực của ông Qahtani có lẽ được minh họa rơ nhất với vụ bắt cóc Thủ tướng Lebanon Saad al-Hariri năm 2017, theo một số nguồn ngoại giao Saudi và Arab.
Chính quyền Saudi nổi giận trước sự bất lực của ông Hariri, một người Hồi giáo Sunni, trong việc chống lại các đối thủ khu vực của Saudi là Iran và Hezbollah, phong trào bán quân sự Shi'ite đóng vai tṛ mũi nhọn của Tehran tại khu vực.
Riyadh đặc biệt lo lắng rằng ông Hariri đă không gửi được thông điệp đến một cố vấn hàng đầu của lănh tụ tối cao Iran Ayatollah Ali Khamenei, để ngăn chặn can thiệp vào Lebanon và Yemen. Ông Hariri tuyên bố ông đă chuyển thông điệp của Saudi, nhưng một người cung cấp thông tin, do ông Qahtani cài cắm trong đội ngũ của ông Hariri, đă đưa Saudi biên bản cuộc họp cho thấy rằng ông Hariri đă không làm như vậy.
Saudi lừa ông Hariri đến Riyadh để gặp MBS. Khi ông đến vào ngày 3/11/2017, không có hoàng tử hay quan chức Saudi nào ra đón, như thông lệ trong các chuyến thăm chính thức của một thủ tướng. Ông Hariri sau đó nhận được một cuộc gọi rằng cuộc gặp với thái tử kế vị sẽ diễn ra vào ngày hôm sau tại một ṭa nhà của hoàng gia.
Khi ông Hariri đến, ông được dẫn vào một căn pḥng nơi ông Qahtani đă đợi sẵn cùng với một đội an ninh, theo ba nguồn tin Arab. Đội an ninh đánh ông Hariri; Qahtani nguyền rủa ông và sau đó buộc ông phải từ chức thủ tướng trong một tuyên bố được phát sóng bởi một kênh truyền h́nh của Saudi (tuyên bố từ chức sau đó bị hủy bỏ).
Thủ tướng Lebanon Saad al-Hariri bị bắt cóc, đánh đập, ép từ chức tại Riyadh hồi tháng 11/2017. Ảnh: AP.
"Ông ta (Qahtani) nói với Hariri rằng vị thủ tướng không có lựa chọn nào khác ngoài việc từ chức và đọc tuyên bố này", một trong những nguồn tin nói. "Qahtani giám sát việc thẩm vấn và điều trị cho Hariri".
Một nguồn tin khác cho biết chính sự can thiệp của Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đă giúp ông Hariri được thả sau sự phản đối kịch liệt của quốc tế.
Lo sợ bị trả thù
Ít nhất ba người bạn của nhà báo Khashoggi nói với Reuters rằng trong những tháng sau khi ông chuyển đến Washington một năm trước, ông đă nhận được nhiều cuộc điện thoại từ "cánh tay phải" của MBS thúc giục ông trở về Saudi Arabia. Ông Khashoggi đă do dự, lo sợ bị trả thù v́ các bài viết trên Washington Post và quan điểm thẳng thắn của ông.
Ông Qahtani đă cố trấn an cựu biên tập viên báo rằng ông vẫn được tôn trọng và đă đề nghị nhà báo làm việc với tư cách là cố vấn của hoàng gia.
Ông Khashoggi nói dù ông thấy ông Qahtani nhẹ nhàng và lịch sự trong những cuộc tṛ chuyện, ông không tin tưởng ông ta. "Jamal nói với tôi sau đó, 'anh ta nghĩ rằng tôi sẽ quay lại để anh ta có thể ném tôi vào tù hay sao'", một người bạn thân của ông Khashoggi kể lại.
Vị quan chức cấp cao thứ hai của Saudi khẳng định rằng ông Qahtani đă nói chuyện với ông Khashoggi về việc về nước. Cuộc phục kích ở Istanbul dường như là một cách khác để đưa ông ấy trở về.
Nhà báo Khashoggi lo sợ bị trả thù v́ các bài viết trên Washington Post và quan điểm thẳng thắn của ông nhằm vào chính quyền Saudi. Ảnh: Reuters.
Thái tử Mohammed biết bao nhiêu về kế hoạch của người trợ lư đáng tin cậy trong vụ bắt cóc ông Khashoggi?
Bản thân ông Qahtani từng nói ông sẽ không làm bất cứ điều ǵ nếu không có sự đồng ư của thái tử.
"Bạn có nghĩ là tôi đưa ra quyết định mà không có ai chỉ thị? Tôi là người làm công và là người thực hiện các mệnh lệnh của nhà vua và thái tử một cách trung thành", ông Qahtani viết trên Twitter hồi hè năm ngoái.
Hầu hết trong số 15 thành viên của nhóm đặc vụ do cơ quan chức năng Thổ Nhĩ Kỳ và Saudi xác định đă làm việc cho các cơ quan an ninh và t́nh báo, quân đội, các bộ của chính phủ, lực lượng an ninh hoàng gia và không quân Saudi. Một trong số đó, tướng Maher Mutreb, một sĩ quan t́nh báo cấp cao và là thành viên đội an ninh của Thái tử Mohammed, đă xuất hiện cùng thái tử trong các bức ảnh nhân các chuyến thăm chính thức đầu năm nay tới Mỹ và châu Âu.
Quan chức cấp cao Arab và nguồn tin t́nh báo Thổ Nhĩ Kỳ cho biết chính điện thoại của ông Mutreb đă được sử dụng để gọi cho ông Qahtani trong lúc nhà báo Khashoggi bị thẩm vấn.
Quan chức Saudi cho biết Phó giám đốc T́nh báo Ahmed al-Asiri đă tập hợp đội h́nh 15 người từ lực lượng t́nh báo và an ninh. Ông Asiri là một trong năm quan chức bị sa thải hôm 20/10.
Một nhân vật quan trọng khác là tiến sĩ Salah al-Tubaigy, chuyên gia pháp y chuyên về khám nghiệm tử thi làm việc tại Bộ Nội vụ Saudi. Sự hiện diện của ông - cùng một cái cưa mà một nguồn tin Thổ Nhĩ Kỳ nói là đă được sử dụng để phân xác ông Khashoggi - rất khó giải thích trong một hoạt động mà các quan chức Saudi nói là nhằm mục đích thuyết phục nhà báo quay về.
Quốc kỳ Saudi trên trụ sở lănh sự quán ở Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ. Ảnh: Reuters.
Thật khó để tưởng tượng rằng vị thái tử kế vị có thể không hay biết ǵ về một hoạt động tinh vi như vậy, theo các nguồn tin Saudi có liên hệ với hoàng gia.
Một quan chức Saudi khác gần gũi với cuộc điều tra cho biết ông Qahtani đă quyết định tổ chức vụ bắt cóc ông Khashoggi và yêu cầu ông Asiri cùng nhau hợp tác, nhưng kế hoạch của họ đă đi sai.
Hành động cuối cùng của Qahtani có thể là để phục vụ "sếp" của ḿnh bằng cách nhận lấy trách nhiệm về cuộc khủng hoảng gây tổn hại cho Saudi Arabia sau vụ sát hại ông Khashoggi. Nhà vua Saudi đă sa thải Qahtani và ra lệnh tái cấu trúc cơ quan t́nh báo trung ương.
Ông cũng chỉ định người lănh đạo cơ quan này là MBS.