Gần đây, cả nước chấn động v́ với 330 bài thi của 114 thí sinh bị can thiệp điểm tại Hà Giang. Nh́n lại lịch sử của các triều đại phong kiến trước đây, việc xử lư sai phạm trong thi cử cực kỳ nghiêm túc. Cao Bá Quát, Ngô Sách Tuân nhận án tử khi vi phạm trường quy. Sau này, Cao Bá Quát được tha tội chết nhờ "do sự khờ dại mà làm ra, chứ không có t́nh tiết ǵ khác".
Bị xử tử v́ nâng đỡ con người quen
Tháng 10 năm Bính Tí niên hiệu Chính Ḥa thứ XVII (năm 1696), triều đ́nh tổ chức khoa thi hương trong cả nước.
Ngô Sách Tuân - người Từ Sơn, Bắc Ninh từng đỗ Hội nguyên Tiến sĩ khoa Bính Th́n (1676) - đươc cử làm giám thị.
Quan đại thần Ngô Hải người Mỹ Văn, Hưng Yên đỗ tiến sĩ khoa Giáp Th́n (năm 1664) làm Chánh chủ khảo.
Thời đó, Lê Hy, người đỗ tiến sĩ cùng khoa với Chánh chủ khảo, quê ở Đông Sơn, Thanh Hóa, đang làm tể tướng trong triều. Giữa Lê Hy và Ngô Sách Tuân, Ngô Hải vốn có hiềm khích, tố cáo lẫn nhau nhưng đă được triều đ́nh phân xử.
Trước khi vào Thanh Hóa coi thi, Ngô Sách Tuân đến chào tể tướng Lê Hy và biết được các con của ông tham dự kỳ thi này. Lê Hy nhờ Ngô Sách Tuân giúp đỡ con ḿnh.
Sử chép rằng: Đến kỳ đệ tứ phát hiện quyển văn của con tể tướng họ Lê không đúng cách, Ngô Sách Tuân bèn đưa riêng quyển thi đó cho khảo quan chấm lại cho đúng cách. Chánh chủ khảo Ngô Hải biết rơ chuyện nhưng hứa với Ngô Sách Tuân sẽ không tiết lộ.
Không hiểu sao Phan Tự Cường (người Đông Anh, Hà Nội đỗ tiến sĩ khoa Canh Tuất 1670) đang là Tham chính (chức quan giúp việc cho Tuyên chính người đứng đầu Thanh Hóa bấy giờ) biết chuyện, bèn phát giác. Triều đ́nh đem việc tố cáo giao cho các quan luận tội. Khoa thi Hương năm ấy, sĩ tử bị đánh hỏng rất nhiều, gây dư luận xôn xao bất b́nh.
Ngô Sách Tuân là bậc đại khoa, từng giữ nhiều chức vụ trong triều đ́nh. Trước đó, khi trấn giữ vùng Lạng Sơn, ông đă lập công trong việc bắt được dư đảng nhà Mạc lẩn tránh ở nước ngoài.
Dù có công to như vậy, Ngô Sách Tuân vẫn bị khép tội chết. Chánh chủ khảo Ngô Hải bị băi chức. Các quan giám khảo, phúc khảo đều bị phạt, nhiều quan trường dính líu đều bị cách chức.
Cao Bá Quát bị khép tội chết v́ chữa 24 bài thi
Một vụ gian lận thi cử chấn động khác trong lịch sử khoa bảng nước ta diễn ra vào năm 1841 dưới thời vua Thiệu Trị.
Năm đó, Cao Bá Quát được cử làm Sơ khảo trường thi Thừa Thiên. Trong lúc chấm thi, ông thấy một số bài văn hay nhưng phạm húy. Không muốn v́ lỗi nhỏ mà đánh trượt người có tài, Cao Bá Quát cùng Phan Thời Nhạ ngầm lấy muội đèn làm mực chữa 24 bài.
Chân dung Cao Bá Quát.
Trong 24 người có bài được chữa này, 5 thí sinh đỗ cử nhân. Trương Đăng Trinh - cháu ruột của đại thần Trương Đăng Quế - có quyển văn thứ 2 bị nội trường đánh hỏng. Phần khảo là Nguyễn Văn Siêu đánh giá bài thi tốt đă nói với quan Ngoại trường Cao Bá Quát liệt Trinh vào hạng đỗ. Cao Bá Quát đồng ư.
Luật tổ chức trường thi quy định trong thời gian chấm thi, quan Nội trường và quan Ngoại trường không được gặp nhau.
Tuy nhiên, thấy Cao Bá Quát viết tốt, Chủ khảo Bùi Quỹ bèn gọi ông ra Ngoại trường viết bảng thí sinh thi đỗ. Viết xong, Cao Bá Quát được Nguyễn Văn Siêu giữ lại qua đêm để uống rượu.
Đến khi tra bảng, các sĩ phu xôn xao. Khi bị Bộ Lễ và Viện Đô sát điều tra, Cao Bá Quát nhận tất cả, nói: “Tôi thấy các bài hay sính bút làm vậy chứ không ai gửi gắm, dặn ḍ ǵ cả”.
Án được dâng lên vua, Cao Bá Quát và Phan Thời Nhạ bị tội tử h́nh. Nguyễn Văn Siêu bị tội phạt trượng (đánh bằng gậy) và tội đồ (đi đày). Chủ khảo Bùi Quỹ và giám khảo Phan Văn Nhă, Trương Hảo Hợp bị giáng chức.
Theo sách Đại Nam thực lục, nhà vua phán rằng: “Chọn người tài giỏi là một điển lễ long trọng, bọn Quát dám làm trái phép như thế, khép vào tội nặng cũng đáng. Song ta nghĩ do sự khờ dại mà làm ra, chứ không có t́nh tiết ǵ khác, c̣n có thể khoan tha cho tội xử tử. Siêu cho Quát ngủ ở pḥng của ḿnh, tuy không có t́nh tiết ǵ, nhưng phép trường không thể hỗn tạp như thế được. Đáng lẽ ra cứ theo như luật mà trị tội, nhưng ta tạm gia ơn tha cho tội đồ mà chỉ cách chức, cho gắng sức làm việc để chuộc tội".
Vua ban lệnh cho Thị lang Bộ h́nh Ngô Văn Địch, Chưởng ấn Cấp sự trung Lê Chân cho gọi 5 người được chấm đỗ cho thi lại. Nếu đúng văn khá, đáng được đỗ sẽ phong hạng cử nhân. Trong những người này, duy nhất cử nhân thứ 20 là Phan Văn Trị v́ bài phú trùng vần, bị đánh hỏng.
Châu bản triều Nguyễn viết sau đó, Cao Bá Quát được giảm án từ “trảm quyết” - chém ngay - thành án “giảo giam hậu” - giam lại, đợi thắt cổ sau.
Nguyễn Văn Siêu truyền miễn đánh gậy, giao cho Bộ Lại hiệu lực chuộc tội.
Cuối cùng, án Cao Bá Quát được đổi sang tống ngục. Năm 1843, ông được cho đi “dương tŕnh hiệu lực”, nghĩa là được phép lập công chuộc tội, theo đoàn Đào Trí Phú đến Indonesia.
Sau đó vài năm, ông vào Viện Hàn lâm, lo việc sưu tầm và xếp đặt văn thư rồi nhiều biến cố sau này.
Rơ ràng, để chọn được người tài, người thực sự có năng lực cho nước nhà, thời nào cũng vậy, chế độ thi cử thực sự rất nghiêm túc. Nghe chuyện người xưa mà ngẫm lại câu chuyện thi cử hôm nay để biết việc xử lư nghiêm những sai phạm là rất cần thiết.
VietBF © sưu tập